Seksisme komt net zo vaak voor in de kerk als in de samenleving

In Nederland zijn er steeds meer vrouwelijke voorgangers actief. En dat aantal groeit nog steeds, al zijn er zijn grote verschillen tussen de kerkgenootschappen. In absolute zin zijn veruit de meeste vrouwelijke predikanten actief binnen de Protestantse Kerk, maar procentueel vallen zowel de Doopsgezinde Broederschap als de Remonstrantse Kerk op waar meer vrouwen dan mannen voorgaan. Aliene Boele benaderde 1.283 vrouwelijke voorgangers, van wie 312 reageerden en de enquête invulden.

Allereerst, hoe definieer jij seksisme?

‘Seksisme betekent dat je onderscheid maakt op basis van sekse waar dit onderscheid er eigenlijk niet toe doet. Dus als we het hebben over vrouwelijke predikanten, dan is het predikantschap hun professie. Dat ze vrouw zijn, zou er eigenlijk niet toe moeten doen. Maar in de praktijk blijkt dit dus wel degelijk heel vaak een rol te spelen, en in negatieve zin. In mijn onderzoek onderscheid ik drie vormen van seksisme (zie verderop, red.).’

Wat zijn de belangrijkste uitkomsten uit het onderzoek?

‘De belangrijkste uitkomst is dat 86% van de vrouwelijke voorgangers seksisme ervaart. Dat is dus 9 op de 10. Dat cijfer is vergelijkbaar met hoe het Europees gezien gesteld is met seksisme op de werkvloer. De kerk scoort daarin dus hetzelfde als de maatschappij. Ik heb in mijn onderzoek geprobeerd te duiden waar dat seksisme uit bestond en welke invloed dit had voor de betrokkenen. Zo geldt voor 57% dat het seksisme bestaat uit twijfel over hun competenties. De helft krijgt te maken met opmerkingen over kleding en uiterlijk. Dertig procent heeft te maken met denigrerende opmerkingen. En een kwart spreekt zelfs over ongewenste aanrakingen.’

Heeft dit je verbaasd?

‘Ik had gehoopt dat de kerk beter zou scoren dan de maatschappij. Dat we in de kerk toch gelijkwaardiger met elkaar zouden omgaan. Dus dat is teleurstellend. Daarnaast verbaasde het me ook wel. Kerken waar vrouwen voorgaan, hebben immers een bewuste keuze gemaakt om het ambt voor vrouwen open te stellen. Dan verwacht je toch dat deze kerken minder seksistisch zouden zijn.’

‘Seksisme speelt breed in de samenleving, op het werk, op straat. Maar het kan dus ook zomaar doorsijpelen in de kerk’

Wat heeft je onderzoek losgemaakt in kerkelijk Nederland?

‘Het heeft veel losgemaakt. Allereerst bij de doelgroep zelf. Ik werd na publicatie van het onderzoek toegelaten tot een besloten facebookgroep van vrouwelijke dominees en daar kwamen heel veel verhalen boven tafel. Er was veel herkenning en er werden veel ervaringen uitgewisseld. Er werden opmerkingen gemaakt als: ‘Fijn dat hier eindelijk aandacht voor is.’ In de Protestantse Kerk Nederland heeft het onderzoek geleid tot de werkgroep inclusiviteit en diversiteit. Het thema seksisme krijgt naar aanleiding van het onderzoek nadrukkelijk de aandacht. MissieNederland organiseerde in september 2021 een lunchevent waarin diverse workshops werden gegeven over seksisme. Daarnaast zien we ook in het Nederlands Dagblad dat er gesprek loskomt via opiniestukken. Dus ja, het onderzoek levert veel gesprekken op. En dat is hoopvol.’

Wat is er nodig om het probleem van seksisme in de kerk aan te pakken?

‘Het belangrijkste is het gesprek hierover voeren. Daarnaast zijn er ook praktische stappen die je kunt zetten. Ineke van Dongen (zie ook pagina 38) adviseert kerken om met elkaar gedrags- en omgangsregels af te spreken. Maak daar echt iets officieels van waarbij je bijvoorbeeld opschrijft: “Wij gaan respectvol met elkaar om. Wij maken geen kwetsende opmerkingen.” Het concreet opschrijven van gedragsregels kan helpen, omdat je mensen dan een grond geeft om anderen ergens op aan te kunnen spreken. Daarbij is het goed zulke regels regelmatig te evalueren, zodat het onderwerp steeds onder de aandacht blijft. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het aanstellen van een vertrouwenspersoon waar een vrouwelijk voorganger terecht kan als zij seksisme ervaart vanuit het bestuur of de kerkenraad.’

In hoeverre raakt dit thema je persoonlijk?

‘Ik vind het interessant, omdat ik zelf natuurlijk vrouw ben en ook naar de kerk ga. De kerk waarin ik ben opgegroeid heeft altijd alleen mannelijk bestuur gehad. De vraag over vrouw in het ambt beschouw ik persoonlijk niet als seksisme. Ik vertrouw erop dat in de kerken waar een vrouw geen leiding mag geven dit niet puur seksistisch is ingegeven. Ik zie dat meer als een theologische kwestie van hoe je teksten in de Bijbel leest.

Seksisme speelt breed in de samenleving, op het werk, op straat. Maar het kan dus ook zomaar doorsijpelen in de kerk. De kerk en de samenleving kun je niet los zien van elkaar. Op professioneel vlak vinden we het helaas niet raar om een vrouw minder competent in te schatten. Datzelfde zien we in de kerk. Ook generatie speelt hierbij een rol. Ik hoop echt dat hier verandering in komt. Je zou als kerk juist een voorbeeld willen zijn in hoe je gelijkwaardig met elkaar omgaat.’

Download het onderzoeksrapport

^{Foto's door: Aron Bagel}

Seksisme komt voor in verschillende vormen. Zo heb je:

 1.      Openlijk/vijandig seksisme

Dit kenmerkt zich door het duidelijk ongelijk behandelen van vrouwen in vergelijking tot mannen. Openlijk of vijandig seksisme wordt gevoed door het idee van traditionele genderrollen en stereotypen over vrouwelijke (in)competenties.

2.      Subtiel/modern seksisme

Dit verschilt van bovenstaande vorm, omdat bij subtiel/modern seksisme de intentie om vrouwen slechter te behandelen dan mannen niet bewust is. Uitingen van deze vorm van seksisme worden vaak gezien als normaal en passend bij de cultuur en sociale normen van een samenleving. Bij deze vorm is men zich simpelweg niet bewust van de seksistische oordelen.

3.      Welwillend seksisme

Deze vorm van seksisme is affectief, maar neerbuigend. Mannen die zich welwillend seksistisch uiten, achten vrouwen incompetent en afhankelijk. Het kan vriendelijk klinken dat mannen vrouwen willen beschermen, toch ervaren vrouwen dit niet positief. Het ondermijnt de zelfverzekerdheid van de vrouw, omdat zij zich niet serieus genomen voelt als professional.

Uit het onderzoek komt naar voren dat subtiel en welwillend seksisme vaker voorkomt dan openlijk/vijandig seksisme. Seksisme wordt vaak geuit naar vrouwelijke voorgangers in de vorm van twijfel aan de competenties van de vrouwelijke voorganger en ongewenste opmerkingen over het uiterlijk van de predikant. Denigrerende opmerkingen en opmerkingen over single zijn, een relatie hebben of getrouwd zijn, zijn herkenbare vormen van seksistische uitingen voor bijna een derde van de vrouwelijke voorgangers die aangeven te maken te hebben met seksisme.