Na de dienst spreekt een gemeentelid de voorganger aan met stevige feedback op de preek. Ze gaat er vol in en wijst hem op de verantwoordelijkheid die hij als voorganger heeft: hij moet een voorbeeld voor de gemeente zijn!
Tijdens de kerkenraadsvergadering blijkt regelmatig dat belangrijke agendapunten al voorbesproken zijn met een klein aantal mensen van de raad. Uit alles blijkt dat besluitvorming al heeft plaatsgevonden: bezwaren en opmerkingen worden weggewuifd…
Bovengenoemde situaties zijn maar voorbeelden. Herkenbaar, wellicht. Je staat erbij, bent er onderdeel van of je hoort het van derden. Het voelt niet goed maar hoe maak je dit bespreekbaar? Ben jij de persoon die dit bespreekbaar moet maken? Hoe doe je dit liefdevol en respectvol? Heb je hulp van anderen hiervoor nodig? Grijp je meteen in of wacht je een geschikt moment af?
Met dit artikel willen we je helpen om bij te dragen aan een veilige aanspreekcultuur waarin ruimte is voor gezonde feedback.
Herkennen van machtsmisbruik
Het verschil tussen gezonde feedback, gezond leiderschap en machtsmisbruik is soms fragiel. Wat is machtsmisbruik en hoe herken je dit? In de brochure machtsmisbruik, uitgave MissieNederland staat deze definitie: Er is sprake van machtsmisbruik wanneer leidinggevenden of leden van de groep zonder redelijk of legitiem belang gebruik maken van hun positie of invloed, waardoor schade (emotioneel, mentaal, materieel, fysiek of aan iemands reputatie) ontstaat of dreigt te ontstaan.
Machtsmisbruik kan zowel bij de kerkleiding als op de kerkvloer plaatsvinden. In bovengenoemde situaties is er in elk geval sprake van signalen van ongezond gebruik van macht, ofwel machtsmisbruik. Beide situaties vragen om een gesprek.
Machtsmisbruik bespreekbaar maken
Afweging
Wat kan je doen als je een vermoeden hebt van machtsmisbruik? Als er over jouw grenzen gegaan wordt? Soms heb je alleen maar een vaag ‘niet-pluis’ gevoel. Heb je behoefte aan spiegelen van je gevoel? Vraag iemand die je vertrouwt om met je mee te kijken. Heeft jouw gemeente een vertrouwenspersoon aangesteld? Bespreek het met hem of haar.
Maak de afweging: Is de situatie onacceptabel en vind je dat je dit bespreekbaar moet maken? Spiegel ook eerlijk je eigen gevoelens van loyaliteit of antipathie. Realiseer je tegelijkertijd ook dat omstanders veelal de neiging hebben om situaties en de gevolgen ervan te bagatelliseren. Vaak gaan omstanders van ongewenst gedrag ervanuit dat ingrijpen geen of niet het gewenste effect zal hebben. Zeker als ongezonde machtsverhoudingen onderdelen van de cultuur zijn: iedereen constateert dit, maar niemand zegt wat. Al die zwijgende omstanders kunnen jou verlammen en jou hinderen om ongewenst gedrag bespreekbaar te maken. Daar kan ook angst voor de eigen positie of eigen veiligheid een rol spelen. Herken je dit?
Welllicht helpt deze tip jou bij je afwegingen: Schrijf de situatie op en bekijk het de volgende dag nog eens. Op die manier kun je met een iets meer nuchtere blik bekijken hoe je nu over de situatie denkt. Je hebt tegelijkertijd minder kans om de situatie anders te herinneren dan het in werkelijkheid was.
Neem een besluit
Besluit je dat je je verantwoordelijkheid moet nemen en het gedrag bespreekbaar moet maken, denk dan vooraf na hoe je dit doet. Soms is het beter om met het aanspreken even te wachten. Zeker als emoties een grote rol spelen. Wacht totdat die wat afgezwakt zijn. Tegelijk: wacht niet te lang, zorg dat de situatie waarover je wilt spreken niet zover achter je ligt dat de ander het als ‘oude koeien’ zou interpreteren.
Maak een afspraak met degene met wie je dit gedrag wilt bespreken. Geef aan waarvoor je een afspraak maakt: je wilt met deze persoon terugkomen op een situatie waarover je graag door wilt praten.
Het gesprek
Vertel de ander zo concreet mogelijk wat je gezien en gehoord hebt. Onderscheid daarbij feiten, gedachten en gevoelens. Benoem je waarneming (feiten) en vertel wat het met je gedaan heeft (gevoelens en gedachten) en de reden waarom je hierover door wilt spreken. Praat in de ik-vorm en beschrijf de situatie die je wilt bespreken zo objectief mogelijk. Geef de ander tijd en ruimte om je verhaal aan te horen, op te nemen en te reageren.
Maak duidelijk dat je de ander waardeert en wat je in de ander waardeert. Vertel wat je van dit gesprek verwacht: dat je samen naar oplossingen wilt zoeken.
Stel vragen aan de ander: hoe kijk jij zelf terug op de situatie? Begrijpt de ander jouw behoefte om hierover door te spreken? Geef ruimte aan de ander hierop te reageren.
Sluit het gesprek af door duidelijke afspraken te maken. Benoem dat je graag gezamenlijk verder wilt gaan en vraag bij de ander na hoe die erin staat.
Heeft het gesprek niet gebracht wat je ervan verwachtte? Weeg dan opnieuw of je het hierbij moet laten of dat andere stappen nodig zijn. Zeker in een cultuur waarin geen ruimte is voor een gezonde aanspreekcultuur kan het belangrijk zijn verdere stappen te ondernemen. Vraag advies aan de vertrouwenspersoon in jouw gemeente voordat je eventueel verdere stappen zet, zoals hulp van een (onafhankelijke) derde, melding bij de leiding van de kerk of een kerkelijk meldpunt.
De zegen van een gezonde aanspreekcultuur
In een omgeving waarin we werken met allerlei mensen die elkaar niet uitgekozen hebben, met kerkleiders, kwetsbare personen, bevlogen leden is het belangrijk een open houding naar elkaar te creëren. Dan ontstaat een cultuur waarin we elkaar ruimhartig complimenteren en bedanken en waarin we elkaar aan durven spreken op ongewenst gedrag.
Met elkaar zullen we zorg moeten dragen voor een veilige omgeving, samen hebben we een belangrijke rol bij het bestrijden en voorkomen van machtsmisbruik.
Vier de zegen van feedback
Vaak vinden we feedback geven ingewikkeld en spannend. In het boek ‘Feedback in de kerk’ noemt Paulien Vervoorn dat het ontvangen en geven van feedback juist zorgt voor momenten om te vieren. Vieren dat je van elkaar leert en dat je groeit in aantrekkingskracht naar de mensen om je heen.
Bronnen:
- Brochure machtsmisbruik, uitgave MissieNederland
- Feedback in de kerk, Paulien Vervoorn (inclusief werkvormen om mee aan de slag te gaan!)
- Stappenplan Veilige Kerk, Bijlage bij Stap 3: werkvorm omstandersinterventie
Dit artikel hoort bij de themapagina Machtsmisbruik.