Macht en machtsmisbruik. Het zijn thema’s die tegenwoordig veel aandacht krijgen in de media. Mensen in hoge posities, zoals bekende mediapersoonlijkheden, worden beschuldigd van machtsmisbruik. Ook over het wangedrag van kerkleiders komen regelmatig verhalen naar buiten.
Vaak gaan deze verhalen over machtsmisbruik door ‘grote namen’: bekende mensen tegen wie opgekeken wordt. Daarmee lijkt het niet over jou en mij te gaan. We kunnen deze mensen verafschuwen en veroordelen. We denken: gelukkig ben ik niet zo, ik heb geen machtspositie en als ik zo’n positie zou hebben, dan zou ik nooit op zo'n manier met anderen omgaan. Maar klopt dat wel?
Naïef en arrogant
In mijn eigen leven ondervond ik dat het in de praktijk net iets anders werkt… Ik neem je graag even mee naar een kerk waar ik een aantal jaren geleden werkte, voordat ik bij Meldpunt Seksueel Misbruik in Kerkelijke Relaties aan de slag ging. Ik werkte daar als theoloog. Nooit is het bij mij opgekomen dat ik in een machtspositie zou staan ten opzichte van andere kerkleden. Ik merkte wel dat mensen naar mij luisterden, maar heb dit nooit gekoppeld aan de rol die ik vervulde. Ik vond het heel normaal dat er geluisterd werd en had niet door dat ik door die rol automatisch macht had. En, destijds ook niet onbelangrijk in mijn ogen, ik had immers gestudeerd om dit werk te doen.
Naïef? Misschien. Arrogant? Ik vrees van wel. Door middel van zelfreflectie, gebed en gesprekken met wijze mensen in mijn omgeving heb ik met vallen en opstaan geleerd dat mensen anders naar mij kijken vanwege mijn positie. Langzaam maar zeker drong tot mij door: mijn gedrag en woorden kunnen verregaande gevolgen hebben voor de mensen om mij heen.
Helaas herken ik ook in veel kerken waar ik kom, en in veel mensen met wie ik over dit thema spreek, dat stukje van mijzelf van vroeger. Ik zie kerkenraden die zich niet bewust zijn van hun positie. Tienerleiders die zeggen dat zij niet boven de tieners staan, maar naast hen. Predikanten die aangeven dat zij geen macht hebben. Ik kan het hun niet kwalijk nemen, want het is hun wellicht nooit verteld, zoals het mij ook lange tijd niet is verteld.
Macht is invloed
En hoe zit dat bij jou? Bekleed jij een positie met macht? In de kerk, maar misschien ook op andere plekken, zoals in je gezin, op je werk of in je sociale omgeving? Om daarachter te komen, is het goed om de definitie van macht even tot je door te laten dringen. Macht is: het vermogen hebben om iets te doen, te handelen of een effect teweeg te brengen, mensen of gebeurtenissen te beïnvloeden, of autoriteit te hebben. Kortom, macht is: het hebben van invloed. Als ouder, ouderling, jeugdleider heb je dus, of je het wilt of niet, macht.
Macht is op zichzelf niet verkeerd. Het is een door God gegeven onderdeel van de schepping. In Genesis 1 vers 27-28 zien we bijvoorbeeld dat God de mens de macht geeft om over de aarde te heersen. Macht geeft de mogelijkheid om iets te scheppen, te creëren en te bouwen. Met macht kunnen geweldige dingen gedaan worden. Maar het hebben van macht komt met een grote verantwoordelijkheid. Want daar waar iemand macht heeft, heeft iemand anders die macht niet. Daar waar iemand een invloedrijke positie heeft, zal een ander moeten volgen. Zolang macht goed gebruikt wordt, kan er in de dynamiek tussen mensen iets heel moois ontstaan. Maar zodra het niet op de juiste manier wordt ingezet, heeft het negatieve gevolgen voor een ander. Soms zijn die gevolgen minimaal, soms desastreus.
Confronterende waarheid
Weer even terug naar jou. Realiseer jij je dat ook jij macht hebt? Heb je die macht altijd op de goede manier gebruikt? Heb je er alleen mee opgebouwd? Waren je motieven altijd helemaal zuiver?
Vaak vinden we het makkelijk om oneigenlijk gebruik van macht te herkennen bij anderen, maar machtsmisbruik bij jezelf herkennen is een stuk ingewikkelder. Het vraagt om zelfreflectie en een open houding, waarbij je bereid bent geconfronteerd te worden met je eigen gebreken. Maar als je de eerdergenoemde vragen eerlijk beantwoordt, kan het zijn dat de confronterende waarheid die ik ontdekte ook voor jou realiteit wordt. Ook jij hebt je macht weleens op een verkeerde manier gebruikt.
Spiegel voorhouden
Jij en ik zijn niet de enigen: iedereen heeft macht en iedereen heeft daar weleens misbruik van gemaakt. Als we eerlijk zijn, concluderen we steeds opnieuw dat we zondig zijn en geneigd tot alle kwaad. Die wetenschap ontslaat ons niet van de verantwoordelijkheid om goed met macht om te gaan.
Zelf moet ik het elke keer opnieuw leren. Het helpt mij dan enorm als ik een kwetsbaar gesprek kan voeren met mensen om mij heen. Zij houden mij een spiegel voor en stellen de juiste vragen. En wat ben ik dankbaar voor het voorbeeld en het offer van Jezus Christus. Hij legde alle heerlijkheid en alle macht af en stierf voor ons om ons te verlossen van het kwaad. Hij heeft ons voorgeleefd hoe we met macht moeten omgaan en zijn Geest wil ons daarbij helpen. Sta dus regelmatig stil bij je positie en bij de macht die je bewust of onbewust hebt. Doe dit niet alleen. Durf kwetsbaar te zijn, bij een vriend, vriendin of collega, maar zeker ook bij Jezus. Leg je eigen gedrag en motieven steeds naast Gods Woord en breng ze in Gods licht. Op die manier herken je niet alleen de machtsmisbruiker in jezelf, maar kun je ook met Gods hulp veranderen.
---
Dit artikel hoort bij de themapagina Machtsmisbruik.