De neiging om mensen te framen, en zo weg te zetten, komt veelvuldig voor in de maatschappij. Denk maar aan migranten, of mensen met een andere seksuele gerichtheid. Het verharden ten aanzien van mensen die anders zijn, ziet Joël Boertjens niet alleen als een maatschappelijk probleem, maar zeker ook als een probleem van de kerk. In zijn nieuwste boek ‘Sta op!’ roept hij op tot verbinding, omdat: ‘de Heilige Geest verrassende dingen kan doen, als we ons durven te verbinden met mensen die heel anders zijn dan wijzelf.’
Nadat hij zijn eerste boek had afgerond, wilde hij eigenlijk wat gezinstijd inhalen. Maar tijdens een weekje vakantie met zijn vrouw en kinderen werd hij op een ochtend wakker met een nieuw idee voor een boek. ‘In mijn boek maak ik als het ware een reis aan de hand van het verhaal van Filippus en de eunuch, uit Handelingen 8. Ik vond dit altijd al een heel intrigerend verhaal. Filippus is een heel charismatische volgeling van Jezus, en hij ontmoet iemand die een echte outcast is in Israël. Wat ontzettend interessant dat die twee heel verschillende figuren elkaar, en ook Jezus, weten te vinden. Ik besloot het vanuit het Grieks te vertalen en te bestuderen. Zo ontdekte ik dat het verhaal eigenlijk gaat over de thema’s van onze tijd: omgaan met verschillen, qua cultuur, generaties, karakters en stijlen, maar ook met verschillen in levens en verwondingen die zijn opgelopen. Het verhaal is alleen maar actueler geworden.’
Niemand vraagt zich af: zal ik gaan verbinden of polariseren?
Verschillen leiden nogal eens tot polarisatie. Wat versta jij onder polarisatie?
‘Voor mij betekent het met name: het zoeken van tegenstellingen. Door het accent te leggen op de tegenstellingen, worden ze uitvergroot en soms een karikatuur. Waarbij dit overigens niet altijd bewust gebeurt. Niemand vraagt zich af: zal ik gaan verbinden of polariseren? Dat is vaker een onbewust proces. En dan gaat het om verschillen waarover je het hartgrondig oneens bent en waardoor je in de conflictmodus gaat. Van verschillen kun je natuurlijk ook enorm genieten, maar bij polarisatie benadruk je de verschillen, waardoor er juist verwijdering plaatsvindt.’
Niemand zal tegenspreken dat verbinding belangrijk is. Maar waarom is het in de praktijk zo moeilijk om met verschillen om te gaan?
‘Ik denk dat angst een heel grote rol speelt. Angst voor de eigen positie. En ook onzekerheid. Zolang je alles in je eigen bubbel houdt, is het heel overzichtelijk. Als je kijkt naar Filippus: hij had een mooie bediening in Samaria waar hij mensen genas en bevrijdde. Maar dan krijgt hij van de Heilige Geest een best bizarre opdracht om naar de woestijn te gaan, midden op de dag. Dat is een enorme verrassing voor hem. Ik denk dat we vaak angst hebben voor verrassingen, en daardoor samenklitten met mensen die op ons lijken. Dat kan qua etnische cultuur zijn, maar ook qua kerkcultuur. Zolang we allemaal hetzelfde vinden over de doop, of over seksualiteit, over duurzaamheid, als we op dezelfde politieke partijen stemmen, dan verbinden we ons heel graag met elkaar. Maar als er dan iemand opschudding komt brengen, bijvoorbeeld een mannenstel dat hand-in-hand de kerk binnenkomt, dan wordt er vaak een angstknop bij ons ingedrukt. En dan gaan we in hokjes denken: wat willen we wel, en wat niet? Op veel websites van kerken staat: Iedereen is welkom. Maar dat trendy tekstje is in de praktijk heel wat lastiger waar te maken. Wat je ziet, is dat mensen van allerlei pluimage wel ‘gedoogd’ worden in de eredienst, maar ze mogen vervolgens geen taak of rol oppakken in de kerk. Want als je andere overtuigingen hebt, dan sluiten de rijen zich al snel in menige kerk.’
Angst zit dus vaak onder uitsluiting. Maar in kerkelijke context wordt niet zo snel gezegd: Ik ben eigenlijk bang voor jou. Wat wel gebeurt, is dat mensen zich beroepen op: ‘dit is de Bijbelse visie, en dat niet’.
‘Ja, dat is de hang naar beheersing, het overzichtelijk houden. Ook voor de veiligheid en comfort van jezelf. Het interessante is dat er vaak wordt gezegd: “Ja, maar de Bijbel zegt…”
Het is natuurlijk heel veilig om in een bepaald frame te kijken naar onderwerpen. Zoals: corona komt van de duivel en Bill Gates is de verpersoonlijking daarvan, of: je moet de overheid juist voor 100% vertrouwen, want er staat immers in de Bijbel dat je de overheid moet gehoorzamen…
Dat maakt het verhaal over Filippus en de eunuch zo reuze-interessant. Er staat namelijk letterlijk in de Bijbel, in Deuteronomium 23, dat een eunuch niet in de samenkomst mag komen. En toch komt Filippus, geleid door de Heilige Geest, tot de overtuiging dat er blijkbaar een bepaalde ruimte is ontstaan die nieuw is, en die in tegenstelling lijkt te zijn met het woord van God. Dat is spannend hè? Je kunt je dus afvragen of er wel zo’n eenduidige uitleg van Bijbelteksten mogelijk is. Dat vind ik het mooie van de joodse exegese die zegt dat een tekst vaak wel zeventig gezichten heeft. Wij zitten vaak in het Griekse denken. Het is heel erg afgebakend. Terwijl het joodse denken, en dat probeer ik ook met mijn boek, veel meer gaat om een reis die we samen maken. We ontdekken allemaal een gedeelte van die tekst, en passen het soms net iets anders toe. Dat maakt ook bescheiden, zeker bij bepaalde gevoelige ethische thema’s. Vaak word je op basis van standpunten ingedeeld in: vrijzinnig of conservatief, rechts of links. Maar kun je ook zeggen: we staan allebei met een open hart voor de Bijbel, we bidden om leiding van de Geest, en toch komen we tot andere conclusies? Zou dat niet de veelkleurigheid van God kunnen zijn?’
Ik zie polarisatie niet als een probleem van de wereld; in de kerk is het een minstens zo groot probleem.
Waarom is verbinding een thema voor de kerk?
‘In de maatschappij zie je, bijvoorbeeld in de politieke versnippering en moeizame samenwerking, dat mensen niet meer door één deur kunnen. Als dat gebeurt, dan komt er tweedeling en verharding. Daar gaan wij als kerk niet aan voorbij. Sterker nog, we geven regelmatig een slecht voorbeeld. In de afgelopen anderhalf jaar heb ik in veel verschillende kerken gepreekt. Kerken scheuren soms op basis van hoe je naar corona kijkt: is het van de duivel of niet? Dan merk je hoe enorm liefdeloos en hard de kerk kan zijn. Ik zie polarisatie daarom niet als een probleem van de wereld; in de kerk is het een minstens zo groot probleem. We staan als Nederland niet voor niks bekend om de vele verschillende kerken. Er hoeft maar iets te zijn; we denken anders over de rol van de vrouw, of over schepping of evolutie, er volgt een labeltje: vrijzinnig, niet-bijbels, en we richten een nieuwe kerk op. Met veel pijn en verdriet als gevolg. En daarbij is er ook veel hoogmoed hè? Van: “wij hebben het volle evangelie. Wij zijn de ware kerk.” Dat is een groot probleem van de kerk in deze tijd.’
Je pleit in je boek eigenlijk voor één ding: voor echte verbinding en een inclusievere kerk. Hoe hoopvol ben je hierover?
‘Ik heb gemixte gevoelens. Ik zie twee bewegingen: een verhardende beweging van mensen die zeggen: alles gaat de verkeerde kant op. De Nashvilleverklaring is hier een sprekend voorbeeld in. Bij de eigen achterban leverde het applaus op, want: “Kijk, onze voorganger is Bijbels en stoer”, maar het gaf nog meer verwijdering met de mensen over wie het ging. Maar ik zie ook een hoopvolle beweging van mensen die in bescheidenheid samen op willen trekken. Zo houd ik seminars in kerken (via ruimtevoorhoop.nl), waarin ik echt op de hoe-vraag inga en waarin we samen oefenen hoe we die verbinding praktisch kunnen toepassen. Op die avonden ontmoet ik mensen die echt verlangen naar verbinding en daarover willen leren.’
Kun je eens zo’n praktische werkvorm geven?
‘Er is een luisteroefening waarbij je om de beurt je verhaal doet en het verboden is om op elkaar te reageren. Want anders krijg je al snel: ‘O ja, dat herken ik’, en dan volgt het eigen verhaal, waardoor het verhaal van de ander aan waarde verliest. Of hoe snel er ook theologische discussies ontstaan die de relatie vertroebelen. Het is echt een oefening om eerst eens te luisteren, en om te eren wat de Geest al in mensenlevens doet. Het gaat ook om: leren elkaar te ontmoeten. Dat zijn we best wel verleerd. Zeker in de kerk. Dat komt omdat het systeemdenken al snel om de hoek komt kijken. Zo heb ik een boek geschreven over de positie van vrouwen, en dan wordt al snel gezegd: “Oh, dan zul je ook wel dit of dat denken over homoseksualiteit.” En als je niet in die eindtijd-visie gelooft, hoe denk je dan over de schepping in zeven dagen? Heel vaak worden bepaalde vragen gesteld, en dan voel je: er zit een vraag achter deze vraag. Mensen zoeken: Deugt deze persoon wel? Ik zeg daarom vaak: “Welke vraag wil je mij eigenlijk stellen?”’
Je bespreekt in je boek ook het begrip radicaliteit. In hoeverre zorgt radicaliteit niet juist voor polarisering?
‘Dat ligt eraan waar je radicaal in bent. Mijn appèl, ook aan mezelf, is om radicaal te zijn in liefhebben en luisteren. Dat zal altijd verbindend werken. Het woord radicaal gaat terug op het woord: wortelen. In Efeze 3 vers 14-19 spreekt de Bijbel over: geworteld en gegrondvest zijn in de liefde. Lees de tekst maar eens. Inclusiever kun je het niet hebben. Daarin komt wel zo’n beetje alles samen wat we zojuist besproken hebben.’
Thema: Verdraag de spanning
Door spanning te leren verdragen, brengen we leven in een tijd vol polarisatie. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.
Over Joël Boertjens
Joël Boertjens (1984) studeerde aan de Evangelische Theologische Hogeschool en aan de Vrije Universiteit. Hij was voorganger in Oss, en daarna verbonden aan Baptistengemeente De Verbinding in Amsterdam. Sinds 2021 is hij werkzaam voor Mozaiek020. In 2020 verscheen zijn eerste boek ‘Allen voor Eén’ waarin Joël pleit voor ruimte voor vrouwen om in de kerk hun gaven op alle niveaus in te zetten. Afgelopen oktober verscheen zijn tweede boek: ‘Sta op!’, waarin hij kerken oproept zich te verbinden met mensen die anders zijn en samen Jezus’ hoopvolle weg van herstel te bewandelen. Bestel het boek via onze webshop.
