Gods koninkrijk zit vol paradoxen: ogenschijnlijke tegenstellingen die we met ons verstand niet gemakkelijk kunnen rijmen: waarheid en genade, reeds en nog niet, zwak en sterk en ga zo maar door. Dat creëert cognitieve dissonantie, een soort kortsluiting. Ons brein vindt dat niet fijn, dus we zijn geneigd die paradoxen uit de weg te gaan of te bagatelliseren. Geen van beide helpt. Een gezonde benadering is dat we de spanning die de paradox veroorzaakt omarmen. In het proces van geestelijke groei ligt hier een grote uitdaging. Het herkennen van paradoxen is behulpzaam bij het tegengaan van heilloze polarisatie en ongenuanceerd zwart-wit denken.
Dwars door de worsteling heen
Persoonlijk heb ik erg geworsteld met de valse tegenstellingen waarmee ik ben opgegroeid. In mijn geval ging dat om een eenzijdige nadruk op zelfverloochening. Ik kreeg de boodschap van het kruis met de paplepel ingegoten. Het ging altijd over jezelf wegcijferen, sterven aan jezelf, het kruis op je nemen. Maar er werd niet of nauwelijks gesproken over de nieuwe levenswandel, over hoe je in de kracht van de Heilige Geest een ander mens kon worden. Het gaf me het gevoel dat ik mezelf aan mijn haren omhoog moest trekken. Ik heb er lang over gedaan om me aan dit ongezonde klimaat te ontworstelen.
Want het dealen met een halve waarheid is lastiger dan het ontmaskeren van een leugen. Wat ontbreekt kun je niet tellen, zegt Prediker. Wat je mist, zie je niet. Een blinde vlek laat zich moeilijk bestrijden. Dus die halve waarheid dat Jezus mijn volledige toewijding wilde, legde de focus volkomen op mijzelf. Ik had geen zicht op wat Hij in mij zag. Het kruis staat nog steeds centraal in mijn leven: maar dan wel de paradox van het kruis: overgave én overwinning. Uit mijzelf red ik het niet. Ik ben zwak, maar tegelijk sterk dankzij Gods genade. En het omarmen van beide kanten van deze paradox is wat ons als zijn volgelingen in een gezonde spanning houdt.
Het reeds en nog niet van het koninkrijk staan op gespannen voet
Passie voor balans en nuance
Mijn persoonlijke worsteling heeft ertoe geleid dat ik een passie heb voor het zoeken naar een gezonde balans. Vooral als het gaat om het geestelijk klimaat waarin we leven. We zien enorm veel polarisatie die ontstaat door zwart-wit denken, eenzijdige standpunten, valse tegenstellingen, het verabsoluteren van deelwaarheden, simplificeren en ga zomaar door. Dat alles aangejaagd door de (sociale) media die lijken te floreren bij de gratie van ongenuanceerde, kort om de bocht verhalen.
Juist voor christenen is balans en nuance essentieel. Het geloof laat zich niet reduceren tot oneliners. We hebben in veel opzichten met een mysterie te maken dat ons verstand te boven gaat. Het geloof zit vol ogenschijnlijke tegenstrijdigheden die we moeten leren omarmen, ook al levert ons dat spanning op. Natuurlijk zijn er in het geloof dingen die zwart/wit zijn: licht en duister verdragen elkaar niet. Maar dat is geen vrijbrief om ongenuanceerd te zijn. Onze uitdaging is dat we weten op welke punten we duidelijk en vrijmoedig mogen zijn en waar bescheidenheid en nuance nodig is.
Het herkennen van de paradoxen in Gods Koninkrijk helpt heel erg om valse tegenstellingen te vermijden. Ik heb ontdekt dat de begrippen geloof, hoop en liefde blijken te staan voor drie verschillende soorten paradoxen waarmee wij allemaal te maken hebben. Deze drie paradoxen roepen elk een andere spanning op en het heeft mij erg geholpen om hier zicht op te krijgen.
Verdiep je met je kring in 7 paradoxen
Voor wie zoekt naar een evenwichtig, realistisch en radicaal geloof komt het Omega Project met een gratis cursus. De cursus voor huisgroepen gaat over 7 paradoxen waar we als christen allemaal mee te maken hebben. Denk aan: bidden en werken, aanvaard zijn en veranderen, het reeds en nog niet van Gods koninkrijk. Elke meeting bestaat uit een afwisselend geheel van interview, drama, tutorial en allerlei opdrachten. Deze cursus wordt online aangeboden: www.hetomegaproject.nl
Geloof: de integratieparadox
Deze paradox heeft te maken met de spanning tussen het zichtbare en onzichtbare, het natuurlijke en het bovennatuurlijke, het alledaagse en het geestelijke, de hemel en de aarde, het transcendente en immanente etc. Door de geschiedenis heen zien we voortdurend of-of denken, dualisme, waarbij dus wordt losgekoppeld wat bij elkaar hoort alsof het niet gaat om twee kanten van één en dezelfde schepping. De spanning tussen deze twee dimensies van de werkelijkheid is dysfunctioneel en door het geloof weten we dat ze bij elkaar horen. Door geloof overstijgen we dit ongezonde dualisme, deze gespletenheid en dat leidt tot integratie en holisme.
Hoop: de anticipatieparadox
We leven als christenen is een interimfase, een tussentijd. Het koninkrijk van God is gekomen, Jezus heeft overwonnen, maar het koninkrijk moet ook nog komen, de gebrokenheid van de schepping is nog een feit. Het reeds en nog niet van het koninkrijk staan op gespannen voet. Veel van onze worstelingen hebben hiermee te maken: we zijn heiligen en zondaars, we strekken ons uit naar de kracht van de Heilige Geest maar we hebben allemaal met lijden, teleurstellingen te maken. Het is daarbij essentieel om de hoop vast te houden en niet te verzanden in fatalisme. De spanning van deze paradox moeten we leren verdragen en dat is niet gemakkelijk.
Liefde: de participatieparadox
Het geloof draait om de relatie met de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Gods bedoeling is dat we in nauwe verbondenheid met Hem leven. Deze liefdesrelatie wordt gekenmerkt door intimiteit, we zijn afgestemd op God, we leven in het besef van zijn tegenwoordigheid. De grote uitdaging is dat we als christenen niet langer denken in termen van of/of, maar dat we steeds meer één worden met Hem en dus ook met zijn kinderen. Dat leidt tot echte synergie, tot nieuw leven. In plaats van te verzanden in de spagaat van actief of passief, bidden of werken, mogen we leven als bondgenoten, als vrienden. De spanning bij deze paradox is dus positief en heeft het karakter van een uitdaging of uitnodiging.
Ik wil in dit verband een paar aandachtspunten benoemen die voor deze tijd essentieel zijn:
De integratieparadox: holisme of dualisme?
- Het draait in het geloof om het verbinden van boven en beneden: het is een lastige uitdaging om te midden van de waan van de dag, zicht te houden op wat God aan het doen is.
- Het geloof is een ontdekkingsreis: het past niet op een A4tje, het gaat om meer dan standpunten. Staan we open voor echte vragen? Is er ruimte voor het mysterie?
- Echte integratie ontstaat als het geloof een kwestie is van zowel hoofd, hart als handen zodat God niet een rol in een stukje van ons leven speelt maar echt de regie over alles heeft.
De anticipatieparadox: overleven of overwinnen?
- Reduceren we het christen zijn niet vaak tot moraal of een privézaak zonder dat we zicht hebben op het strategische belang van wat er in Gods Koninkrijk gebeurt?
- Hoop en verwachting zijn onmisbaar: zijn we uit op de doorbraak van Gods koninkrijk of leggen we ons neer bij de status quo? Spelen we op safe of zijn we risico-bereid?
- Zijn we in balans tussen het verdragen van lijden en teleurstelling en het tegelijk vrijmoedig verwachten van Gods ingrijpen? Eerlijk over de realiteit van het reeds en nog niet?
De participatieparadox: religie of relatie?
- We reduceren ons christen zijn vaak tot wat we voor Hem doen of over Hem vinden. Zouden we echt het verschil merken of Hij al dan niet de plaats krijgt die Hem toekomt?
- Praten we niet vaak over God alsof Hij er zelf niet bij is? In welke mate zijn we erop uit de controle in handen te houden zonder Hem te vertrouwen voor wat Hij door ons wil doen?
- Het participeren in wat God wil doen staat of valt met onze liefde voor Hem: intimiteit leidt tot identiteit en dat is de basis voor autoriteit. Hoe worden we van werknemer compagnon?
Over al deze zaken valt vanzelfsprekend veel meer te zeggen. Mijn verlangen is dat bijdraagt aan het creëren van een geestelijk klimaat waarin we op een gezonde manier met thema’s omgaan die spannend zijn en vaak spanning veroorzaken.
Thema: Verdraag de spanning
Door spanning te leren verdragen, brengen we leven in een tijd vol polarisatie. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.
Door Johan Vink
Johan Vink is socioloog en geeft leiding aan het Omega Project. Hij is auteur van het Omega Dossier – op zoek naar het DNA van Gods koninkrijk. Voorheen was hij werkzaam bij o.a. de Evangelische Omroep als hoofd verkondigende programma’s en voorganger van de Vineyardgemeente in Wageningen.
