Als je uit wilt reiken naar de mensen om je heen, is luisteren daar een groot onderdeel van. Je zou misschien zelfs kunnen stellen: het uitgangspunt! Want omdat je goed aan wilt kunnen sluiten bij een wijk, gemeente of ander soort groep, is het zaak om er achter te komen wat er ècht speelt. Waar behoeftes en verlangens liggen, maar juist ook wat frustreert of weerhoudt.
En dat is waarschijnlijk ook wat je wilt: echt contact kunnen leggen, een plek zijn waar de ander zich welkom voelt en Gods liefde kan ervaren. Maar in de praktijk blijkt het vaak verdraait lastig te zijn! Je zoekt wel, maar het lijkt alsof de ander zich niet laat vinden. Je wilt wel verbinding, maar toch lukt het niet echt. Herkenbaar? Wat er ook aan de hand is, je kunt maar aan één kant van het gesprek werken: namelijk jouw kant. In dit artikel willen we dan ook voelbaar maken dat je alleen in verbinding kunt zijn met de ander in de mate waarin je contact hebt met jezelf.
Want luisteren naar de ander begint met kunnen luisteren naar wat er bij jou zelf te horen is. Wanneer je ruimte kunt maken voor de dingen die in je eigen hart spelen, kun je diezelfde ruimte ook voor anderen vinden. Op die manier blijf je dicht bij de bron van waaruit je put om aan anderen te kunnen geven: je eigen hart, waar de Geest woont. Dat is de plek waar Hij Zijn verlangens, jouw verlangens heeft gemaakt! Om te kunnen geven vanuit die bron, is het dan ook essentieel om ermee in contact te kunnen staan en de verbinding te bewaken (Spreuken 4 vers 23). Dat contact ontstaat door te luisteren.
De uitnodiging
Luisteren zien wij als uitnodigen. Als je naar iemand luistert, dan nodig je hem of haar uit om tevoorschijn te komen. Om te laten zien wat er van binnen leeft. Maar er is iets bijzonders aan de hand met deze uitnodiging. Ga maar na. Als iemand je aankijkt en zegt: ‘Kom tevoorschijn!’, wat voel je dan? De meeste mensen merken dat dit bij hen van binnen niet alleen haakt aan een verlangen, maar ook allerlei weerstand oproept: ‘Slik! Wat wil je van me? Is dit de plek om mezelf te laten zien? Liever verstop ik me!
Dat is niet nieuw. Ook Jezus merkt dat de uitnodiging om tevoorschijn te komen (zijn primaire missie: Jesaja 49 vers 9) bij mensen tegengestelde reacties oproept. Johannes schrijft (1 vers 5): ‘Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet begrepen’ (Herziene Statenvertaling).
Dus de uitnodiging om tevoorschijn te komen – zelfs als die van God komt – roept tegenstrijdige reacties op. We verlangen er naar én we zijn er bang voor. We willen wel laten zien wat er in ons is, maar we schrikken er tegelijk voor terug. Jezelf laten kennen, de ander laten zien hoe het echt met je is… je wilt het wel, maar het maakt je ook onzeker. Want is die ander wel te vertrouwen?
Wat is er aan de hand?
Verstoppen
Je kent het verhaal. Eens was er een paradijs. Maar mensen maken daar een zootje van. God komt. Niet om te verwijten maar om te herstellen. En Hij stelt vragen. Weet je welke?
God komt voor zijn gebruikelijke wandelingetje. Adam mag gaan uitleggen waarom hij God probeert te ontlopen. God vraagt: ‘Waar ben je?’ (en even later ook: ‘Wie heeft je gezegd dat je naakt bent?’ en ‘Heb je soms van die boom gegeten?’) En Adam zegt: ‘Toen ik uw geluid hoorde werd ik bang, want ik ben naakt, daarom verstopte ik mij’. Hij is naakt. Maar dat is niets nieuws. Dat was hij al (2 vers 25). Toch is er iets veranderd. Er is een nieuw bewustzijn gekomen. Vóór de val was het oké om op een radicale manier kwetsbaar te zijn, maar nu is dat opeens traumatisch. Het is zò erg dat hij zich verstopt.
Adam is – net als wij – bedacht en ontworpen om gekend en geliefd te zijn. Maar nu voelt het opeens alsof het onmogelijk is om van hem te houden als hij gezien en gekend wordt. En daarom verstopt hij zich.
Het is dezelfde reden waarom wij ons ook vaak verstoppen. We hebben het gevoel dat er een paar ogen is waar we niet recht voor kunnen staan. En dat klopt nog ook. Hebreeën 4 vers 13 zegt: ‘Geen schepsel is voor Hem onzichtbaar, maar alle dingen zijn naakt en geopend voor de ogen van Hem met wie wij te doen hebben’. Adam en Eva verloren niet hun kleren – die hadden ze al niet – maar ze verloren hun heerlijkheid, het gevoel OK en acceptabel te zijn. En dus gaan ze zich verstoppen.
Op die verstopplekjes van ons – in de schaduw – gaan we kapot. We verliezen de verbinding met Gods liefde. En dat kan onze Maker niet aanzien. Dus grijpt Hij in. Hij nodigt je uit om uit het donker in zijn licht te komen. Om daar te ontdekken dat je nog steeds bestaat. Dat je kunt zijn wie je bent én tegelijkertijd geliefd. Als het donkerste in jou gezien mag worden en je merkt dat je evenwel geliefd bent, dan maakt dat je vrij. Want je bent gemaakt om gekend en geliefd te worden!
Uit de schaduw
Bij God is alles van jou dus welkom. Maar bij jou zelf werkt dat anders. Er is veel in jou dat je liever niet ziet en liever niet hoort. Allerlei eigenschappen, karaktertrekken, gevoelens, behoeften en reacties op dingen die gebeuren waar je niet trots op bent. Die geven je het gevoel van falen. Je verstopt ze. De buitenwereld mag ze niet zien, want jij wilt ze ook niet zien. Je doet net alsof het er niet is. En met die stukjes is dus geen contact meer mogelijk!
We hebben van onze omgeving geleerd wat we beter ‘in de schaduw’ kunnen laten staan. Dat proces heet socialisatie. De oordelen van onze omgeving over wat goed en fout is hebben we naar binnen gezogen. Zo wordt het deel van ons en voelt het alsof het onze eigen oordelen zijn. Wij veroordelen onszelf en we schamen ons voor wat ‘niet deugd’. Hele delen van onszelf zetten we zo in die schaduw. Natuurlijk heeft het de neiging tevoorschijn te piepen, maar schuld en schaamte houden het ‘veilig’ op zijn plek.
Zo heb ik (Harry) al heel vroeg geleerd mijn speelse kant – mijn moeder zei dan dat ik wel duizend dingen in een uur deed – uit het zicht te houden. Je verantwoordelijk gedragen, dat is bruikbaar. Al die speelse creativiteit, dat is onhandig. Wie dan opgroeit is een hele verantwoordelijke kerel. Maar ook een beetje saai. Ik heb echt mijn best weer moeten doen om contact te maken met dat speelse stukje in mij. In het begin heb ik me iedere keer dat ik ermee tevoorschijn kwam geschaamd. Omdat ik mijn oordeel wel klaar had over mijn tomeloze speelsheid. En wat ik nodig had, en heb, om er toch mee tevoorschijn te komen, is iemand die me uitnodigt. Iemand die luistert en van harte welkom heet wat ik maar moeilijk van mezelf waarderen kan.
Dus wat je niet of nauwelijks meer hoort in jezelf, daar raak je het contact mee kwijt. En als jij er het contact mee kwijt bent, hoe zou de ander daar contact mee kunnen krijgen?
Praat jij in je wijk met iemand die gedrag laat zien dat jij jezelf nóóit zou toestaan, dan zou het maar zo kunnen dat jouw interne oordeel over dat gedrag ervoor zorgt dat het gesprek niet verder dan de oppervlakte komt…
Crux
En dan komen we bij de crux van dit verhaal. Jij wilt beter kunnen luisteren naar een ander. Maar iedere keer dat iemand anders iets laat zien dat bij jou in de schaduw staat, een eigenschap of gedragspatroon waar je voor jezelf je oordeel al over klaar hebt, loop je richting die ander tegen datzelfde oordeel aan! Als ik iemand zie die zijn speelsheid durft te laten zien, wordt het oordeel in mij al direct geveld: onverantwoordelijk. En praat jij in je wijk met iemand die gedrag laat zien dat jij jezelf nóóit zou toestaan, dan zou het maar zo kunnen dat jouw interne oordeel over dat gedrag ervoor zorgt dat het gesprek niet verder dan de oppervlakte komt…
Want wat gebeurt er als je hier middenin een gesprek tegenaan loopt? Je raakt het contact, waar je zo naar op zoek bent, kwijt. Het blijkt dat je maar moeilijk ruimte kunt maken voor de ander, als die iets raakt wat bij jou zelf in de schaduw staat.
Ik (Erica) woon nu 3 jaar in een achterstandswijk in Rotterdam. Man, wat was het in het begin lastig om aansluiting te vinden. Dingen werken hier niet zoals ‘het hoort’. Families zijn gebroken, mensen zijn verslaafd en arm, en voor hun vertrouwen moet je hard je best doen. En ik kwam nog wel om ze te helpen (vond ik)! Maar als ik echt contact wilde krijgen moest ik eerst contact maken met mijn eigen gebrokenheid, begrip ontwikkelen voor de dingen waar ik bij mezelf liever voor wegren, de plekken in mijn eigen denken onder ogen komen die vast zitten in een armoede-mindset. En weetje? Het helpt. Ik blijk helemaal niet zo anders te zijn als ‘zij’. Ik snap ze wel. En tegelijk wordt mijn besef van de heelheid, vrijheid en rijkdom die ik in Jezus heb gekregen daardoor alleen maar sterker...dàt is de bron waar vanuit ik wil geven.
Dus laten we hier beginnen als we beter willen leren luisteren: bij onszelf. We willen je voorbij oordeel en schaamte, voorbij je angst om te falen en de ontkenning van behoeften die je hebt (op de luisterthermometer -3, -2, -1) uitnodigen om ruimte te maken, te horen wat er is, te ontdekken welke emotie die stem kleurt en waar het behoefte aan heeft. Eerst bij jezelf, en van daaruit ook voor de mensen om je heen. Zodat je voor jezelf en anderen een veilige plek bent. Want echt veilig zijn we pas als we niets meer hoeven verstoppen omdat het er in verbinding met de Ander mag zijn.
Thema: Luister naar je omgeving
Erica Puppels en Harry van de Pol
Erica is tekstschrijver en coach in opleiding bij vanbinnenuit. Ze woont met haar man in een prachtige aandachtswijk in Rotterdam. Harry is luistertrainer bij vanbinnenuit. Hij schreef onder andere het boek Harthorend.
Bron Luisterthermometer
Harry van de Pol, Harthorend: Luisteren voor professionals, 2010
