Het was 26 december 2020 en Nederland was vol in de lockdown. Via Twitter las ik een blog en ik schoot vol van pure herkenning. Het blog was van iemand van mijn leeftijd, met leuk werk. Ze gaf toe hoe ontzettend eenzaam deze tijd was, en schaamde zich hier niet voor. Mét God, maar zonder makkelijke fix. Dat ze dit durft, dacht ik. En ik voelde me hierdoor verbonden en - gek genoeg - normaal. En ik deelde de link om de woorden zo ook een beetje van mij te maken. Een deel van mijzelf zat namelijk ook vast in dat massieve woord eenzaamheid. Om daarover eerlijk te zijn - alleen al naar mezelf toe - lukte mij slecht in deze tijd.
De coronatijd liet zien dat eenzaamheid allerlei mensen raakt. In Den Haag kreeg het #nietalleen netwerk van verschillende Haagse kerken een golf aan vragen over eenzaamheid van jong tot oud. Soms kreeg ik mensen aan de telefoon die al dagen niemand gesproken hadden. Soms als hulpvrager en soms als vrijwilliger. Eenzaamheid heeft in onze maatschappij steeds meer wortel geschoten. 43% van de mensen geeft aan zich eenzaam te voelen[1]. Bijna de helft van de huishoudens in Den Haag bestaat inmiddels uit eenpersoonshuishoudens. We zijn zo onafhankelijk dat we voor de eerste levensbehoeftes bijna geen menselijk contact nodig hebben. En daar zijn we vaak ook nog trots op. De coronatijd heeft dit probleem echter uitvergroot. Waar de ene helft van de maatschappij in hectiek en drukte zat, klom de andere helft van stilte zo ongeveer in de gordijnen.
Wat is eenzaamheid?
Hoe belangrijk bloemen, kaartjes, kerken en organisaties ook waren, alle ‘lonely people’ zijn een signaal. Niet alleen een signaal over de situatie van deze mensen, maar het zegt ook iets over ons als maatschappij. We zijn hyper-individualistisch en onafhankelijk geworden, en daarmee meer geïsoleerd dan ooit. Voor verbinding is afhankelijkheid nodig. Eenzaamheid is het gemis van contact en verbinding en heeft allerlei vormen en gevolgen. Dat kan emotioneel zijn, zoals het gemis van een hechte band. Het kan ook sociaal zijn, in het missen van een gemeenschap. Het kan existentiële vragen oproepen over het leven, maar eenzaamheid kan ook ontstaan door een situatie waarin je je bevindt, zoals bij ziekte. Zo is er eenzaamheid van een jongere die bezig is zijn identiteit te ontdekken, heb je mensen die rouwen en zich terugtrekken in hun gemis, maar is er ook langdurige eenzaamheid die ernstige gevolgen voor je gezondheid heeft.
Het Bob de Bouwer-verhaal
En hier komen we bij het spannende deel. Corona heeft ook het heersende narratief van onze samenleving ontmaskerd. Het idee dat het leven maakbaar is, zoals Bob de Bouwer alles kan maken in de gelijknamige animatieserie. Als je succesvol bent, hoor je je niet eenzaam te voelen. En als dat toch zo is, dan moet je het fixen. Het leven moet vooral gevuld zijn met sociale contacten en events. En eenzaamheid wordt een vorm van falen. Daarbij wordt onze hulpverleningskant getriggerd om als een Bob de Bouwer het leven van anderen te gaan fixen: met genoeg geld, denkkracht en inzet is alles toch mogelijk?
Vaak leven we als een Bob de Bouwer, alsof het leven maakbaar is
Met ons hoofd weten we ook wel dat dit niet klopt en dat het leven niet maakbaar is - anders weten we het nu wel - na corona. We weten dat eenzaamheid ook kan bestaan in een druk gezin of in een relatie. En we weten ook dat je eenzaamheid niet in je eentje op kunt lossen, net zoals je niet in je eentje kan frisbeeën. Maar toch leven we alsof wij Bob de Bouwer zijn die maken wat stuk is. Met tijdelijke acties, meer contactmomenten, geld en campagnes.
Uitbannen?
Daarin slaan we iets essentieels over. In al zijn vormen is eenzaamheid iets wat onlosmakelijk bij het leven hoort. Het leven met zijn eindeloos ontmoeten, maar ook steeds weer afscheid nemen. Eenzaamheid is niet een geïsoleerd issue, maar onderdeel van een heel mensenleven en - groter nog - onderdeel van onze maatschappij. De maatschappelijke roep om eenzaamheid uit te bannen versterkt de eenzaamheid juist. Want zeggen we dan niet eigenlijk dat dit deel van onszelf en van ons leven er niet mag zijn? Creëren we dan niet met elkaar een taboe? ‘Eenzaamheid moet worden uitgeroeid’, klinkt verdacht veel als: ‘Kunnen we het maken, nou en of’.
Wat niet betekent dat we niets moeten doen, integendeel. Maar laat het er eerst maar zijn en deel het, geef het woorden en vorm en kleur het maar in. Laten we eenzaamheid eerst weer ‘normaal’ maken, ook al is dat het ten diepste niet. Laten we het vooral niet tot iets engs maken wat er niet mag zijn en wat mensen reduceert tot problemen. Kunnen we eenzaamheid niet simpelweg zien als deel van de gebrokenheid van ons leven, en meer nog als een signaal van honger en dorst naar verbinding? Waarin je - dubbel genoeg - niet alleen bent, omdat alle mensen hiermee te maken hebben. Ik denk dat daarin de sleutel ligt. Dan wordt de vraag: Hoe kunnen we eenzaamheid ontvangen als signaal? Waarbij het ook iets van ons wordt. Dan raakt het ook ons verhaal en niet alleen onze hulpverleningskant. Durven we eenzaamheid in de ogen te kijken? Durven we verbonden te zijn, zoals God met ons? Waarbij onze verbinding juist begint bij de totale eenzaamheid aan het kruis.
De kerk lost niets op
Hoe leven we als kerk het andere verhaal van verbinding dan uit? Het duizelingwekkend grote verhaal van God met de wereld, gekenmerkt door verbinding, door liefde als grondwet en door het ritme van genade. Het verhaal van de wonderlijke verbinding tussen Vader, Zoon en Geest waarin wij als beelddragers - nog wonderlijker- verbonden zijn en verbonden worden met elkaar. Niet alleen zijn. Met in de hoofdrol de liefde die zich laat zich kennen als het moeilijk wordt, als de verbinding niet vanzelf gaat en we elkaar juist niet kunnen bereiken. We hebben een Bijbel vol verhalen van een oud en nieuw verbond die gaat over de weerbarstige praktijk van het leven met God en met elkaar. En de kerk kan een oefenplek hiervoor zijn met veel genade, juist in de rauwheid van het leven.
Dat geeft een ongekende vrijheid om eerlijk te zijn als gemeenschap over eenzaamheid. Dan is eenzaamheid niet het probleem van individuen, maar deel van ons verhaal samen in deze wereld. Dan vormen we een open gemeenschap die elkaar helpt op te staan, niet een nette kerk gekenmerkt door succesvolle mensen waar eenzaamheid niet bij hoort. Dit vraagt wel wat. Het is toch echt makkelijker om eenzaamheid als een probleem van ‘de ander’ te beschouwen. De nadruk leggen op de liefde van God voor ons, is makkelijker dan het oefenen en laten groeien van die liefde in de weerbarstigheid. Toch... als gemeente zijn we er niet om voor oplossingen te zorgen (of oplossingen te ontvangen), maar om ons leven te delen.
#Hoedan: verhalen delen en in beweging komen.
Luister en ontvang de verhalen van eenzaamheid. Durf open te zijn en deel je eigen verhaal. Laat juist in de kerk de verschillende stemmen klinken zonder Disney-filter, van mensen die nieuw zijn, mensen die rouwen, tieners die zichzelf uitvinden, nieuwe Nederlanders, mensen die ziek zijn. Allemaal plekken waar het leven eenzaamheid kent en niet maakbaar is. Koester de verhalen die niet aan de norm voldoen. De kerk kan een unieke plek van diversiteit zijn, juist te midden van onze 'bubbelsamenleving'. Niet afgesloten in families, werk en cultuur met een afgebakend ‘binnen en buiten’. Dus span je niet in tegen eenzaamheid, maar zet je in voor verbinding. Pas dan ontstaat een beweging naar boven en naar elkaar.
Geloof is niet 'onkwetsbaarheid, omdat we bij God horen'
Wat bedoel ik met dat ‘naar boven’? Dat we de verhalen die we vertellen niet alleen met elkaar delen, maar in de aanwezigheid van God. En dan worden verhalen getransformeerd tot een psalm, klaaglied of lofzang. Precies zoals je dit in de Bijbelboeken ziet. Laten we daar met elkaar veel meer mee oefenen. Geloof is niet onkwetsbaarheid, omdat we bij God horen. En kwetsbaarheid en breekpunten betekenen al helemaal niet dat er met je geloof iets mis is. Geloof is juist in de diepten met God zijn. Gods nabijheid is niet van oplossingen afhankelijk. En die van ons als gemeenschap ook niet.
De tweede beweging is om juist te verbinden met de mensen om je heen. Allerlei kerken en pioniersinitiatieven laten zien hoe belangrijk zulke plekken van verbinding zijn. Denk aan een tafel waar mensen kunnen aanschuiven. Een leven dat niet zo volgepland is dat er nergens ruimte voor is. Plekken waar je samen met mensen kunt zijn. Zijn er ‘oefenplekken’ in je kerk waar mensen kunnen aanschuiven en meedoen, zonder dat ze al van alles moeten weten of geloven? Zo’n plek kan een voetbalveldje zijn, een ruilbeurs of een klus die je samen oppakt. Maak plekken waar verbinding gul is, dicht bij het leven en waar je voor de lange termijn aan verbinding kunt bouwen. Waar een ander verhaal proefbaar is, ook als we het 'niet kunnen maken'.
Thema: Samen (eenzaam) zijn
Dit artikel hoort bij het thema 'Eenzaamheid omarmen en aanpakken'. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.
Over Petra de Nooy
Petra werkt als stadsdominee (Protestantse Kerk) voor het Missionair Platform den Haag, voor de HUB met internationale en migrantenkerken, ze traint kerken en heeft jaren gepionierd in het Haagse Laak.
Foto's: Aron Bagel
