Zo strijden kerken in Congo voor gelijkwaardigheid tussen man en vrouw

Riziki is een jonge vrouw van begin 30 die haar verhaal doet in de donkere ruimte van een baptistengemeente in Goma waarbij ze is aangesloten. Aanwezig zijn zo’n 20 personen die bij het programma betrokken zijn. Ze vertelt dat ze regelmatig door haar man Elisee geslagen werd, soms ook in bijzijn van hun kinderen. 'Het was mijn taak om voor ons gezin te zorgen. Het geld dat Elisee verdiende met zijn werk, deelde hij niet met mij. Ik moest zelf het eten voor ons gezin kopen van het beperkte geld dat ik hier en daar bij elkaar wist te sprokkelen. Een hele uitdaging soms, maar wonder boven wonder is het me iedere keer weer gelukt.’

Gendergelijkheid

Toen in 2020 een project in de kerk van Riziki begon, gericht op gendergelijkheid en het tegengaan van (huiselijk) geweld, was ze gelijk enthousiast. Elisee was dat niet. 'Hij werd enorm boos toen ik hem vertelde dat ik me had opgegeven en dreigde zelfs om me te slaan als ik niet meteen zou stoppen.’ Toch namen uiteindelijk beiden deel aan het project.

'Onder het mom van een Bijbelstudie werd Elisee uitgenodigd door de kerk, waar hij samen met uitsluitend andere mannen de eerste studiebijeenkomst van het Transforming Masculinities-programma bijwoonde. Maar dat werd hem later pas duidelijk,' vervolgt Riziki glimlachend. 'Elisee bleef de bijeenkomsten bijwonen en het heeft hem erg veranderd. Het was niet gelijk na de eerste studie, maar het gebeurde geleidelijk, stapje voor stapje. Nu slaat hij mij niet meer, deelt hij zijn inkomen met mij en helpt hij ook mee in het huishouden. Ik had dat twee jaar terug voor onmogelijk gehouden.’ Als Riziki is uitgesproken, gaat ze zitten en staat haar man op, die ook aanwezig is de kerkzaal.

'Wat mijn vrouw vertelt, is waar,' zegt Elisee. 'Onze relatie was erg ongezond en dat kwam doordat ik haar niet goed behandelde. Dat ben ik gaan inzien. Er was fysiek en verbaal geweld in ons huwelijk, en op allerlei manieren plaatste ik mezelf boven Riziki. Ik vind het verschrikkelijk dat dit besef pas na 15 jaar huwelijk tot mij doorgedrongen is. Maar gelukkig weet ik het nu. Ik ben zo dankbaar dat ik de studies heb gevolgd. Ze hebben mij wijzer gemaakt en onze relatie en ons leven erg verbeterd.'

Cultuur

Het project Transforming Masculinities is een innovatief concept dat is gebaseerd op ervaringen die zijn opgedaan tussen 2015 en 2018 in plattelandsgemeenschappen in de Congolese provincie Ituri en in landen als Zuid-Soedan en Ethiopië. Uit evaluaties bleek de aanpak zeer succesvol: het aantal vrouwelijke slachtoffers van huiselijk geweld is significant afgenomen. Het project is erop gericht om kerkleiders en rolmodellen te trainen om het gesprek aan te gaan met mannen en vrouwen over de ideeën die er zijn over de man/vrouw-verhouding en om met hen te kijken naar wat de Bijbel over dit thema te zeggen heeft.

Congo kent een cultuur waarin vrouwen als ondergeschikt aan de man worden gezien en het beïnvloedt het gedachtengoed dat in veel kerken wordt verkondigd. Onze lokale partner PPSSP voert het Transforming Masculinities-project uit in Goma en staflid Alice Aganze Babikire onderhoudt het contact met de kerken.

'We liepen allereerst aan tegen een muur van ongeloof. De kerkleiders konden zich niet voorstellen dat er geweld plaatsvindt in de huishoudens van hun leden. Maar feitelijk kwam dat doordat ze de manier waarop mannen met vrouwen omgingen niet als verkeerd zagen. De man was nou eenmaal boven de vrouw gesteld en daarbij verwezen ze naar Genesis waar staat dat de man over de vrouw zal heersen. Of ze zeiden dat God de man geschapen heeft en dat de vrouw uit de man is gemaakt, waarmee de superioriteit van de man werd onderstreept. Aan de hand van de Bijbelstudies die in de training aan de orde komen, zijn ze echter gaan inzien dat de Bijbel gelijkwaardigheid nastreeft en dat het haaks staat op de cultuur waarin ze leven. Een confronterend gedeelte was het verhaal uit het Oude Testament van Tamar, de dochter van David, die seksueel werd misbruikt door haar halfbroer. Het was voor veel deelnemers een shock om te realiseren dat deze onrechtvaardigheid, deze zonde, vandaag de dag nog steeds én in hun eigen omgeving plaatsvindt.’

Betekenis van de kerk

Tearfund heeft een eigen kantoor in de DRC dat de werkzaamheden in het land ondersteunt en monitort. De projecten zelf worden uitgevoerd door lokale partners die op hun beurt of onderdeel zijn van een kerkverband of via een netwerk van lokale kerken werken. `Een groot deel van de bevolking is christen, zo’n 80 procent,' licht Edouard Lunda, coördinator Kerken van het kantoor in de DRC, toe. 'Daarvan is de helft katholiek, een derde protestant en het overige deel is aangesloten bij inheemse kerkgenootschappen. De overige 20% van de Congolezen is of moslim of hangt een andere religie aan. Al met al speelt het geloof een zeer grote rol in het land en geestelijk leiders worden hier over het algemeen zeer gerespecteerd.'

Het is ook een van de redenen waarom Tearfund via de kerk werkt: zij kan van enorme betekenis zijn om verandering te brengen in haar omgeving. Toch is dat besef niet altijd aanwezig. Edouard: 'Wanneer wij, of een van de lokale partners, een kerk benaderen voor een project, dan doen we dat niet met de vraag of ze hun gedachtengoed willen aanpassen, maar doen we dat met de vraag: "Wil je eens reflecteren op wie je als kerk bent?" Heel vaak komt het gesprek dan op de interpretatie van de Bijbel en op de impact van de cultuur op de manier van geloven. Dat zie je ook bij het Transforming Masculinities-project. Als vanzelf leidt het tot een bepaalde verandering. Er is soms wel wat weerstand, maar dat komt vaak eigenlijk doordat er een andere verwachting is. De gedachte dat ze bijvoorbeeld vooral financiële ondersteuning krijgen. Onze handelswijze is echter anders. Die verkeerde verwachting is logisch, want Congo kent nou eenmaal meerdere problemen, niet in de laatste plaats armoede. Toch steken we heel bewust in op een verandering van binnenuit, vanuit het evangelie, waardoor de kerk haast automatisch van betekenis is voor haar omgeving. Het stimuleren van zelfredzaamheid zit in het DNA van Tearfund.’

Duurzaam

Tearfund probeert via haar projecten de grondoorzaken van de problemen aan te pakken zodat er ook gewerkt kan worden aan een duurzame verandering. Alice Aganze Babikire, staflid van onze lokale partner PPSSP: 'Juist daarom is het werken via de kerk zo belangrijk. Kerkleiders zijn in staat bestaande ongezonde patronen te doorbreken en omdat de kerk op zoveel plekken in onze samenleving zit, kan zij daarmee ook uitreiken naar gemeenschappen. Daarnaast is er ook aandacht voor preventie, onder andere door het trainen van jeugdleiders en jeugd.'

In Sake, een dorpje 25 kilometer ten westen van Goma, is het Transforming Masculinities-project als pilot uitgevoerd onder een groep jongeren, afkomstig van verschillende scholen uit meerdere omliggende dorpen. Ook nu weer met mooie resultaten die in een relatief korte periode van een jaar zijn bereikt.

Shilène vertelt: 'Ik kom uit een groot gezin. Mijn dag bestond veelal uit huishoudelijke klusjes, en soms kwam ik daardoor ’s ochtends te laat op school. En omdat ik uit school ook weer gelijk aan de slag moest, leed ook mijn huiswerk eronder. Na de training ben ik met mijn broers en mijn zussen gaan praten over wat ik geleerd had en hoe de één niet meer is dan de ander, en dat is bij hen geland. We doen nu de dingen veel meer samen, het gedrag binnen ons gezin is echt veranderd.'

Eén van de andere meisjes vult aan: 'Ik ben de oudste thuis en bij de maaltijden gaf ik altijd net iets meer eten aan m’n zusjes dan aan mijn broertjes. Na de training ben ik gaan beseffen dat we allemaal gelijkwaardig zijn. Er wordt nu niemand voorgetrokken en iedereen draagt nu ook bij aan het corvee thuis, ook m’n broertjes en dat was eerst niet het geval.'

De jongeren waren geselecteerd mede op basis van de potentie om een rolmodel te zijn. Een van de jongens, Isac, neemt het woord. 'Op mijn school voerde ik de conciërgetaken uit. Als ik aan het eind van de dag een lokaal aantrof dat niet schoon was, dan maakte ik het schoon. In eerste instantie kreeg ik van verschillende jongens de reactie: "Zeg, waarom doe jij dat eigenlijk? Dit is niet iets wat een jongen zou moeten doen." En meisjes giechelden en zeiden: "Je lijkt wel een meisje." Maar dankzij de lessen die ik had gekregen kon ik met overtuiging tegen hen zeggen: er bestaat geen werk dat alleen of door jongens of door meisjes gedaan moet worden. We moeten het samen doen. Soms probeer ik ook vanuit eigen beweging dingen aan te kaarten en vertel ik in de pauze tegen de jongens dat zij ook met de meisjes moesten gaan spelen, omdat er geen onderscheid is met wie je moet omgaan.’

Dat de groep jongeren impact heeft op hun omgeving wordt bevestigd door de ouders. 'Een aantal meldde zich bij ons,' vertelt het schoolhoofd. 'Een deel van hen had via hun kerk deelgenomen aan het Transforming Masculinities-project en kwamen hun dankbaarheid kenbaar maken. Voor andere ouders gold dat ze aangenaam verrast waren en meer wilden weten over het programma omdat er ook dingen binnen hun gezin waren veranderd. Jongens die opeens meehielpen in het huishouden was compleet nieuw voor hen. Ook bij de verschillende leerkrachten van de jongeren werd overigens de positieve verandering van het gedrag geconstateerd.’

Basis

De lessen die via het Transforming Masculinities-project aan de orde komen lijken basaal, en voor veel Nederlanders vanzelfsprekend. Maar juist omdat via de kerken jarenlang Bijbelteksten anders zijn geïnterpreteerd en er een heersende cultuur is waarin vrouwen ondergeschikt zijn aan de man, zorgt verandering aan die basis voor impactvolle resultaten in Congo. Alice: 'Het heersende dogma is dat vrouwen ondergeschikt zijn aan de man, en Transforming Masculinities werkt aan een verandering van die manier van denken. En dat verschil is zichtbaar zowel bij de mensen thuis als in de kerk. Mannen draaien nu, haast vanzelfsprekend, mee in het huishouden en in de kerk hebben vrouwen nu ook leidinggevende taken en mogen ze in sommige kerken op zondag ook voorgaan.'

Bron: Tearfund