Welke invloed heeft de coronapandemie tot nu toe gehad op mondiale zending vanuit Nederland? Wat leert de coronacrisis ons met het oog op de wereldwijde missie. In deze take-away uit de eerste anderhalf jaar coronatijd geeft Haije Bergstra een aantal gedachten mee.
We zijn bevoorrecht
Voordat ik inga op de gevolgen van de coronapandemie voor het missionair werk, wil ik dit thema even vanaf een afstandje bekijken. Tot nu toe heeft het coronavirus in de hele wereld veel slachtoffers gemaakt. De gevolgen kwamen voor de een echter harder aan dan voor de ander. Ik woon in Nederland en hier is de gezondheidszorg goed te noemen. Op plaatsen in de wereld overleden mensen aan de gevolgen van corona door een gebrekkige gezondheidszorg. Veel van deze overlijdens hadden vermeden kunnen worden als deze mensen in Nederland hadden gewoond. Het is dus belangrijk om vooraf te zeggen dat het perspectief van waaruit ik redeneer Nederland is. Ik kijk anders tegen deze situatie aan dan een inwoner van Peru, Zuid-Afrika of India. Ik kan keuzes maken. Iemand die in Peru woont, had en heeft deze keus niet. Ik ben bevoorrecht om hier te wonen ten tijde van een coronapandemie. In mijn ogen wordt dit door christenen in Nederland wel eens te weinig beseft.
Grenzen dicht: gaan, blijven of vertrekken?
Het virus verspreidde zich razendsnel en als gevolg daarvan gingen grenzen dicht. Eind januari 2020 zat ik achter mijn computer naar Sjoerd den Daas (NOS correspondent in China) te kijken die live vertelde over lege straten in China en in de rapportage door veiligheidsmensen voor een ziekenhuis werd weggestuurd. Wie had gedacht dat corona wereldwijd een realiteit zou worden? We kwamen op nationale eilandjes te zitten. Grenzen gingen dicht. Mondkapjes werden big business.
Missionair werkers hadden Nederland verlaten om zich over de grens in te zetten. Nu deze grens dicht was, bleek er zeker een fysieke geografische afstand te zitten tussen de uitzendende kerk of organisatie en werkers. Voor een verlof was het eerder zo eenvoudig om een vliegticket te kopen en naar Nederland, of van Nederland naar het land waar men werkzaam was, te vliegen. Doordat alles op slot ging, werd de fysieke afstand extra ervaren. Sommige organisaties besloten, voordat de grenzen dicht gingen, werkers nog snel naar Nederland te halen. Men probeerde daarmee de gezondheidsrisico’s te vermijden.
Hoever gaat vereenzelviging met de mensen waarmee we samenwerken of waarvoor we op een specifieke plaats werkzaam zijn?
Vele werkers zijn echter ook gebleven waar ze zaten. Voor hen die bleven, werd duidelijk dat de gezondheidszorg in sommige landen van een minder hoog niveau was dan men gewend was in Nederland. Dat wist men natuurlijk al, maar nu werd men extra op de feiten gedrukt. Immers, bij een bevalling vliegen missionair werkers ook vaak naar Nederland. Het gebrekkige gezondheidszorgsysteem ‘daar’ werd extra duidelijk. Het verschil tussen het ontberen van zorg en de zorg wel kunnen krijgen, werd opnieuw zichtbaar. Ik kreeg een email van iemand uit India die ongeveer 70 telefoontjes had gepleegd om zuurstof voor een ziek familielid te regelen.
Veel missionair werkers stonden ineens voor een keus: blijven of vertrekken?[1] Daardoor kwamen andere vragen naar boven. Hoe ver gaat vereenzelviging met de mensen waarmee we samenwerken of waarvoor we op een specifieke plaats werkzaam zijn? Deze mensen kunnen niet uit hun situatie vertrekken, maar de missionair werker heeft deze keus wel. Blijven we tot op zekere hoogte gast als er corona aanwezig is? Wat verstaan we onder incarnationele missie? Vertrouwen we erop dat God aanwezig is, ook als corona om zich heen slaat? Dat zijn vragen die nog steeds het stellen waard zijn en zeker een antwoord schuldig zijn.
Door het sluiten van de grenzen kwam de kortetermijn-missie stil te staan. Voor veel jonge mensen is dit vaak een eerste kennismaking met mondiale missie. Vanwege de hoge besmettingen en de gesloten grenzen als gevolg daarvan, werden deze reizen afgezegd. Hetzelfde gold voor werkers op verlof. Veel van hen hebben een lange tijd in Nederland moeten wachten tot ze weer terug konden naar het land waar ze werkzaam waren.
Concluderend kunnen we zeggen dat grenzen nog steeds bestaan. Dat merken we extra duidelijk als we ze niet kunnen oversteken of wanneer het land waarin we werken een risico met zich meebrengt.
Member care
Het welzijn van missionair werkers werd belangrijker. Door het gebrek aan contact vanwege de quarantainemaatregelen was eenzaamheid zeker een punt van aandacht onder missionair werkers. Het ‘face-to-face’ ontmoeten van de mensen in de straat en collega’s werd sterk teruggebracht. Member care bleek niet van bijkomstig belang, maar was essentieel voor het goed functioneren en mentaal gezond blijven.
Communicatie van hier naar daar en van daar naar hier
Nog niet zo lang geleden communiceerde men nog via brieven.[2] Die konden er soms weken over doen om aan te komen en men wachtte daarna weken op een antwoord. Dit hebben we inmiddels grotendeels achter ons gelaten. Vandaag de dag zijn er legio mogelijkheden om iemand via de digitale snelweg een boodschap te sturen. Daardoor is communicatie in frequentie toegenomen, ook in missionair verband.
Tijdens de pandemie werd het internet een onmisbaar medium waarbij afstand en grenzen geen invloed hadden op de communicatie. Voor veel missionair werkers was het een onmisbaar middel om contact te houden met familie en collega’s. Het werd een uitlaatklep om de crisis het hoofd te bieden. Het leek meer dan ooit een primaire levensbehoefte.
Een kort videogesprek kan meer impact hebben dan het eenrichtingsverkeer van een nieuwsbrief
Niet alleen e-mail, maar ook allerlei internetplatformen boden de mogelijkheden om elkaar via het scherm te spreken. Communicatie tussen organisaties en werkers via video nam toe. Mensen die daar eerder misschien nog terughoudend in waren, gingen al snel overstag. Er werd vergaderd, overlegd, gepresenteerd of les gegeven via het scherm. Een groot aantal internetbedrijven speelden daarop in door snelle uitbreidingen van functionaliteiten. Het aantal gratis applicaties nam snel toe. Elk bedrijf wilde een deel van de markt opeisen.
Door de toename van mogelijkheden via internet waren de lijnen korter naar de ondersteunende kerken in het thuisland. Een directe digitale verbinding tijdens een samenkomst was ineens mogelijk. Een kort videogesprek kan meer impact hebben dan het eenrichtingsverkeer van een nieuwsbrief op papier of via een email. In mijn eigen werk als docent Missionaire vakken heb ik verschillende keren missionair werkers tijdens een les iets laten vertellen over hun werkzaamheden via een videogesprek. Hun ervaringen komen zo veel dichterbij en het biedt de gelegenheid om op elkaar te reageren.
Het aantal mogelijkheden groeide explosief. Recent maakte ik een conferentie mee die geheel digitaal werd verzorgd. Vanwege corona had men ervoor gekozen de fysieke conferentie digitaal te maken. De contact mogelijkheden die er normaal zijn tijdens een conferentie, werden nu van achter een scherm mogelijk. Deze vorm had zeker voordelen. Mensen die niet fysiek aanwezig konden zijn vanwege hoge reiskosten of tijdgebrek, konden nu wel aanwezig zijn. Naast de conferentie konden andere activiteiten doorgaan. De keuze om de meest interessante onderwerpen en sprekers te kiezen, kon eenvoudiger gemaakt worden. Het netwerken werd op allerlei manieren digitaal gefaciliteerd.
Het aantal mogelijkheden om ontmoetingen toch te laten plaatsvinden via het scherm neemt nog steeds snel toe. De coronapandemie heeft dat zeker versneld. Missionair werkers plukken daar ook de vruchten van. Wanneer grenzen na verloop van tijd weer open gaan, zullen deze mogelijkheden de wijze van communiceren rond wereldwijde missie, zeker blijvend hebben veranderd.
Van overal naar overal
Het onderling contact tussen vertegenwoordigers van kerken en organisaties in alle delen van de wereld is sterk toegenomen. Door de maatregelen zag men de nieuwe technische mogelijkheden. Het Lausanne netwerk is bekend van onder andere de Kaapstad conferentie uit 2010 die duizenden mensen trok. In 2010 kon men de conferentie al live digitaal mee volgen zolang er maar een internetverbinding was. Maar dat was toen nieuw en een uitzondering. Nu halen we onze schouders er niet meer voor op en vragen we ons af hoe we het zonder hebben kunnen doen.
Het missionair-zijn van overal naar overal krijgt een gezicht
In coronatijd werd digitale communicatie op kleinere schaal meer gebruikt. Het is naast email en het sturen van berichten via de mobiele telefoon, een vast gereedschap in de communicatie-gereedschapskist geworden. Zo heb ik al verschillende webinars van dezelfde Lausanne beweging gevolgd. Er waren bijvoorbeeld mensen uit India, Nigeria, Vietnam, Iran, Singapore en nog meer landen aanwezig die spraken over thema’s die de kerk aangingen. In deze gesprekken krijgt het leiderschap vanuit het mondiale christendom een gelijkwaardig karakter. Het missionair zijn van overal naar overal krijgt een gezicht.
Elke deelnemer aan het gesprek mag inbreng geven.[3] Hoe kan de mondiale kerk daar profijt van hebben? In een webinar over ‘fake news’ werd gevraagd wat de kern van ‘the gospel’ was. Vertegenwoordigers vanuit verschillende continenten en denominaties gaven daar verschillende antwoorden op. Toch kon men elkaar vinden in de nuances en zag men de antwoorden als een verrijking. Via deze digitale hulpmiddelen kunnen gelovigen op mondiaal vlak elkaar meer gaan waarderen en leert men elkaar begrijpen. Corona is er nog steeds en men ontkent de gevolgen en de fysieke afstand niet, maar via het scherm weet men elkaar in toenemende mate te vinden.
Het onderwerp ‘fake news’ maakt duidelijk dat informatie snel gedeeld wordt, ook wanneer op de betrouwbaarheid en de inhoud veel is af te dingen. In het webinar werd vanuit verschillende delen van de wereld aandacht gevraagd voor dit fenomeen. Ook buiten het westen heeft men aandacht voor ‘nepnieuws’. Wat waar en waarheid is, is van belang, ook als dat via sociale media of een scherm wordt gedeeld.
Conclusie
Op fysiek vlak bleek het verschil tussen rijke en arme landen opnieuw duidelijk. De gezondheidszorg in armere landen kon de aanwas van corona-zieken niet aan. Vaccins werden voor het eerst beschikbaar in rijke landen. De kloof werd opnieuw duidelijk. Missionair werkers werden daarmee geconfronteerd en dat zorgde voor een beslismoment: blijven en vertrekken?
Hoewel de wereld door de gesloten grenzen als fysiek groter werd ervaren, werd zij op digitaal vlak opnieuw kleiner. Van de digitale snelweg werd steeds meer gebruik gemaakt. Het contact tussen uitzendende landen en werkers kreeg steeds meer een digitaal karakter. Christenen wereldwijd gingen onderling meer digitaal met elkaar in gesprek. Dat leverde mooie gesprekken op vanuit verschillende culturen en denominationele achtergronden. Deze mogelijkheden zullen de communicatie tussen christenen blijvend veranderen. Het nadelige effect is dat onbetrouwbare en soms onjuiste informatie ook door christenen wordt verspreid.
Welke plek heeft de wereldwijde missie nog in deze veranderende wereld?
Gaan we terug naar het pre-corona-normaal of ontstaat er een nieuw normaal? De coronacrisis kan voor missie-activiteiten wel eens een katalysator voor veranderingen blijken. Deze tijd kan een goed moment zijn om de missie activiteiten opnieuw te doordenken, als organisatie maar zeker ook als lokale gemeente. Welke plek heeft de wereldwijde missie nog in deze veranderende wereld? En welke rol is daarin weggelegd voor jouw organisatie, gemeente of voor jou persoonlijk? Wat ondanks alle veranderingen wereldwijd gelijk gebleven is, is Jezus’ opdracht om alle volken te maken tot zijn discipelen. Deze missionaire taak, op welke manier deze ook wordt ingevuld en uitgevoerd, is ook vandaag de dag nog steeds onze missionaire taak.
Over Haije Bergstra
[2] Midden jaren ‘90 van de vorige eeuw ging men email op grotere schaal gebruiken. Dat is minder dan 30 jaar geleden.
