De weerbarstigheid (gewoon) blootleggen

Ik ben hier eigenlijk wel blij mee. Tenminste: als de discussie niet ophoudt bij het innemen van standpunten. Door de discussie heen wordt de weerbarstigheid van onderwerpen als naaktheid, intimiteit en seksualiteit blootgelegd. Een wereld aan onderliggende vragen en thema's komt aan de oppervlakte: Wat zijn gezonde grenzen tussen naaktheid, intimiteit en seksualiteit? Hoe weten we of standpunten en schroom door de Bijbel of door onze cultuur bepaald worden? Is er een verschil tussen lichamelijke en seksuele naaktheid? Wat is de plek van onderwijs over naaktheid? In het gezin, maar ook op school of op tv? Wat is gezond onderwijs over lichaam, naaktheid, intimiteit en seksualiteit? Is een setting waarin een kind zich gedwongen voelt om andermans naaktheid te zien moreel verantwoord? Hoe helpen we het zelfbeeld van jonge mensen gezond te ontwikkelen, te midden van een cultuur waarin het uiterlijk geïdealiseerd wordt door filters op TikTok en Instagram en het lichaam geseksualiseerd wordt door marketing en pornografie?

Laten we even voorbij ons eigen standpunt stappen. Wanneer je van mening bent dat het programma echt niet kan: wat zou dan wel goed zijn? Wanneer je vindt dat dit programma prima kan: hoe help je jonge mensen wel de grenzen te kennen van naaktheid, intimiteit en seksualiteit?

_{Het artikel gaat verder onder de foto.}

^{Gewoon. Bloot. (Foto: Omroep NTR)}

Dialoog noodzakelijk

De noodzaak voor een goede dialoog rond lichaam, intimiteit en seksualiteit is groot. We moeten niet onze ogen sluiten voor de cultuur waarin onze kinderen opgroeien. Een tijd waarin jongeren verslaafd zijn aan het maken van gefilterde selfies. Foto’s waarin zij een onrealistisch beeld van zichzelf zien dat beter past bij het schoonheidsideaal dat hen wordt voorgehouden. Met als gevolg dat er een groei te zien is aan plastisch chirurgische ingrepen onder jongeren.[1] We horen over jonge vrouwen die schaamlipcorrecties doen, omdat het beeld dat haar vriendje heeft van hoe het vrouwelijke lichaam eruit hoort te zien, is gevormd door het kijken van porno. We leven in een tijd waarin 1 op de 3 kinderen onder de 10 jaar pornografische beelden heeft gezien[2]. Een cultuur waarin sexting (het versturen van seksueel getinte foto’s) steeds vaker onder jongeren voorkomt.

Deze verontrustende cijfers gaan aan christenen niet voorbij. Uit een onderzoek uit 2020[3] blijkt dat christelijke jongeren (13 tot 19 jaar) eerder seksueel actief zijn dan hun niet-christelijke leeftijdsgenoten. Dit is zeer opmerkelijk, aangezien dit gebeurt ondanks dat veel van deze christelijke jongeren aangeven dat zij geloven dat hun geloof van hen vraagt om geen seks buiten het huwelijk te hebben. Het onderzoek geeft geen redenen waarom christelijke jongeren eerder seksueel actief zijn dan hun leeftijdsgenoten, maar ik heb wel een vermoeden. Ik vermoed dat het gebrek aan dialoog en onderwijs over lichaam, intimiteit en seksualiteit in het gezin en in de kerk hiervoor de grootste reden is. Ons eigen christelijk onderwijs op dit gebied schort aan alle kanten. Dit maakt dat mijn houding in de discussie rondom een tv-programma als Gewoon. Bloot. wat voorzichtiger is. Niet omdat ik er geen mening over heb, maar omdat ik vrees dat wanneer we alleen blijven hangen in een discussie over het programma we de christelijke balk blijken te zijn die de seculiere splinter beschuldigt van slecht onderwijs.

Wanneer we alleen blijven hangen in een discussie over het programma, blijken we de christelijke balk te zijn die de seculiere splinter beschuldigt van slecht onderwijs.

Weerbarstige praktijk

We hebben hier echt een taak liggen. Als ik met jeugdwerkers uit ons netwerk spreek, hoor ik dat deze cijfers hen niet verbazen. Van vele jongeren in het kerkelijk jeugdwerk horen ze dat zij worstelen met seksuele grenzen, die zijzelf of anderen overschreden hebben. Ze zien dat juist de christelijke context schaamte opwekt en dat er weinig ruimte ervaren wordt om over de weerbarstige praktijk te spreken waarin zij leven.

Tijd voor cultuurverandering

Er is al langer een clash te merken tussen de cultuur binnen de kerk - waar er nog altijd een taboe rust op naaktheid en seksualiteit – en een mediacultuur waarin jongeren constant geprikkeld wordt om eigen lichamelijke en seksuele grenzen te onderzoeken. Als wij geen verandering brengen aan onze taboe-cultuur binnen de kerk, kiezen we er dus voor dat het beeld van jongeren rond lichaam en seksualiteit gevormd wordt door de cultuur daarbuiten.

En dit geldt niet alleen voor jongeren. In eerdere gesprekken met experts uit ons netwerk kwam naar voren dat onder christenen juist lichamelijkheid en seksualiteit vaak voor relatieproblemen zorgen. Stellen die alleen maar te horen hebben gekregen dat ze moesten wachten tot ze getrouwd zijn, maar vervolgens niet weten wat te doen of te verwachten nadat ze getrouwd zijn. Stellen die moeilijk met elkaar kunnen spreken over hun veranderende lichaam en behoeften naar mate zij ouder worden. Een wijkverpleegkundige vertelde me laatst dat ze in haar werk steeds vaker volwassenen ontmoet die moeite hebben om de lichamelijke zorg van hun ouders op zich te nemen. Iets wat vermoedelijk vroeger in onze cultuur van zelfsprekender was, omdat generaties samen in een huis opgroeiden. 

Wat is Bijbel en wat is cultuur?

Het ingewikkelde in gesprekken over deze thema's, is dat cultuur en geloof altijd gedeeltelijk verweven zijn met elkaar. Elke tijd en tijdsgeest vraagt om een nieuwe doordenking. Nu heb ik geen uitgebreide theologische studie gedaan over naaktheid, maar zelfs met een korte zoektocht ontdek je in de Bijbel diverse verhalen waarin naaktheid benoemd wordt en vervolgens verschillend beoordeeld wordt.

Ook wanneer je de kerkgeschiedenis induikt kom je opvallende verhalen tegen over naaktheid, waarin diverse houdingen tegenover naaktheid zichtbaar wordt. Zo blijkt uit bronnen[4]  dat je in de vroege kerk naakt gedoopt werd. Naaktheid als teken van totale overgave en het afleggen van je oude ik. Maar ook kun je lezen dat Augustinus later de naaktheid van na de zondeval als zondig en slecht bestempelde, al was hij niet negatief over het badhuis cultuur van de Romeinen in die tijd.

Misschien zijn de standpunten voor of tegen het programma Gewoon. Bloot. beiden wel te onderbouwen vanuit de Bijbel. Dit alles om duidelijk te maken dat een voor of tegen standpunt niet voldoende is. Als christenen zullen we moeten werken aan cultuur waarin we bespreken wat wel gezonde praktijken zijn die bijdragen aan een gezond beeld over lichaam en seksualiteit.

Laten we er bewust voor kiezen om dit onderwerp niet te bedekken, maar de weerbarstigheid bloot te leggen en bespreekbaar te maken.

De rol van de kerk

Als kerk kun je daaraan bijdragen. Daarbij geloof ik dat het stellen van de vragen meer in beweging brengt dan alleen het overbrengen van je standpunt. Ga met gemeenteleden in dialooog. Vorm veilige plekken waarin hierover het gesprek gevoerd kan worden. Organiseer als tienerleider een avond over het effect van gefilterde selfies of over seksualiteit. Ga als voorganger aan de slag met een prekenserie rond het lichaam. Stimuleer vanuit je gemeente gespreksgroepen voor ouders om met elkaar na te denken over hoe zij hun kind kunnen helpen aan een gezond zelfbeeld of bewustwording van het verdraaide beeld van het lichaam. Stimuleer het gesprek over lichamelijkheid en intimiteit tussen partners. Help mantelzorgers in het bespreekbaar maken van zorgen en moeiten rond lichamelijke zorg. Deel artikelen, podcasts en materialen om zelfreflectie onder gemeenteleden te stimuleren. We hoeven niet alle antwoorden te hebben op alle vragen die dit programma oproept, maar laten we de vragen wel bespreken. Laten we er bewust voor kiezen om dit onderwerp niet te bedekken, maar de weerbarstigheid bloot te leggen en bespreekbaar te maken.

Martine Versteeg
Relatiemanager Kerk & Jeugd bij MissieNederland

Aanbod uit ons netwerk

Diverse deelnemers van het MissieNederland-netwerk bieden materialen aan die jou en jouw gemeente kunnen helpen om lichamelijkheid, intimiteit en seksualiteit bespreekbaar te maken.
Bekijk ons overzicht: Waar een netwerk sterk in is.