Van de grote zendingseeuwen die achter ons liggen kun je een indrukwekkende balans opmaken door aan te geven dat het christelijk geloof vaste voet aan de grond heeft gekregen in alle landen van de wereld en dat de Kerk present is in verreweg de meeste volken. Er is ook een tweede, veel minder rooskleurige balans. Die geeft aan dat het christelijk geloof nog altijd uiterst marginaal is in grote gebieden in Afrika en Azië, waar andere wereldgodsdiensten domineren: islam, hindoeïsme, boeddhisme. Hier woont ook een groot deel van de wereldbevolking. Dit ondanks de grote inspanningen van de zending, eeuwenlang. Hetzelfde geldt voor het Joodse volk en zijn godsdienst, het jodendom.
Westers christendom
Wanneer we deze balans in ogenschouw nemen, kunnen we niet anders dan ons kritisch bezinnen over de invloed van het christendom. Dat deed de bekende, in 2009 overleden Amerikaanse missioloog Ralph Winter. Als directeur van het Center for World Missions stelde hij indringende vragen bij de manier waarop we tot nog toe zending bedrijven onder die grote religieuze blokken. ‘We hadden we onze ogen voortdurend gericht op meestal kleine groepen. Daarmee vormden we echter alleen maar uiterst Westerse bruggenhoofden, waarin onze gemondialiseerde cultuur doordrong, maar over het algemeen bleef de grote meerderheid van die groepen behoorlijk onvriendelijk gezind ten opzichte van de Westerse vorm van het christendom.’
Veel deskundigen delen deze analyse. De afhoudende opstelling heeft zeker te maken met de Westerse vorm waarin het geloof in Jezus zich presenteert. Zij zijn kennelijk niet bereid tot dat geloof over te gaan als dat inhoudt dat zij hun eigen cultuur moeten opgeven en een cultuur moeten aannemen die hen vreemd is en die zij eigenlijk ook niet willen. Het gebeurt wel dat moslims, hindoes en boeddhisten christen worden, maar tot voor kort betrof dit over het algemeen dit mensen die behoren tot een minderheid of een onderdrukte groep binnen deze grote religieuze blokken. Ze vonden het waardevol en voordelig zich te identificeren met een buitenlandse groep die hen vriendelijk gezind was en hun kant koos. Missiologen en zendingswerkers zijn er steeds meer van overtuigd dat het geloof in Jezus Christus nooit vergaand in deze blokken zal doordringen zonder het culturele kleed van deze massa’s aan te doen. Een cultuur die overigens diep doortrokken is van hun religie – het strikte onderscheid tussen religie en cultuur bestaat eigenlijk alleen in de Westerse samenleving.
Tot voor kort…
In de vorige alinea zei ik ‘tot voor kort’, want er is een verandering gaande. We horen steeds meer over moslims en hindoes die in Jezus geloven maar niet geheel uit hun culturele omgeving stappen. Zij houden vast aan de levensstijl van hun volk die nauw verweven is met de religie. Ook qua taalgebruik en manier van gemeente-zijn blijven zij binnen die context. Deskundigen spreken van ‘insider-bewegingen’, populaire artikelen hebben het al gauw over Jezus-moslims en Jezus-hindoes, maar die benaming is misleidend. Het gaat om echte discipelen van Jezus. In feite is ook de Messiaanse beweging van ‘in Jezus gelovende Joden’ een insiderbeweging. Opgekomen sinds de jaren 1970, verbindt zij het geloof in Jezus als Messias met een Joodse levensstijl en een Joodse liturgie.
De reacties in Westerse kerken en organisaties zijn verdeeld. Kan een discipel van Jezus zich wel cultureel als moslim of hindoe blijven gedragen zonder compromissen te sluiten? Volgens sommigen komen zij gevaarlijk dicht bij het vermengen van godsdiensten, het syncretisme, zo zij de grens al niet overschreden hebben. Volgens anderen vormen zij juist een teken van hoop, juist omdat zij het geloof in Jezus verbinden met de context van hun volksgenoten. Langs deze weg zou het geloof in Jezus inderdaad een optie kunnen worden voor de grote blokken die er tot nu toe afhoudend op hebben gereageerd.
Ruim vijf miljoen
De omvang van het verschijnsel is nog niet precies bekend. De Amerikaanse missioloog David Garrison kreeg de Southern Baptists mee in het opzetten en financieren van een drie jaar durend onderzoeksproject naar insiderbewegingen in islamitische landen. ‘Tot voor kort’ waren die bewegingen uiterst zeldzaam, maar sinds ongeveer 1980 ging ‘de wind door het huis van de Islam waaien’ – zoals de titel luidt van het boek over dit onderzoek, verschenen in 2014. Op grond van gedegen veldonderzoek in de hele moslimwereld, maken Garrison en zijn medewerkers melding van ruim negentig insiderbewegingen van meer dan duizend aanhangers. Veelal ontstaan zonder missiewerk van buitenaf. ‘We mogen dankbaar zijn dat moslims zoveel waarde hechten aan dromen, want langs die weg spreekt God tot velen over Jezus,’ zegt Garrison, die het aantal bekeerde moslims binnen de moslimwereld schat op ruim vijf miljoen.
Over bemoedigende trends gesproken…
Uit ideaz
Dit artikel werd geschreven voor ideaz 4 van 2017, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld. Wil je dit exemplaar helemaal lezen? Bestel 'm dan via de webshop.
