Lange tijd was missie een beweging ‘van het Westen naar de rest van de wereld, from the West to the Rest’. Dat beeld leeft nog wel, velen denken bij zending nog altijd meteen aan werken in een niet-Westers land, maar het klopt al lang niet meer met de werkelijkheid. Het christendom is de meest gemondialiseerde van alle godsdiensten. Geen land ter wereld of er is wel een gemeente van gelovigen die in woord en levenswandel getuigen van Christus. Ook de zending is gemondialiseerd. In plaats van overzeese of internationale zending spreekt men tegenwoordig liever van interculturele missie. Evangelisten gaan vanuit het ene volk naar het andere, vanuit de ene cultuur naar de andere, in alle windrichtingen.
Een voorbeeld hiervan is de dynamiek van Latijns-Amerikaanse kerken, die hen motiveert werkers uit te zenden om het evangelie in de rest van de wereld bekend te maken. Het aantal uitzendingen loopt in de duizenden. Ze financieren dat veelal zelf. Vanuit heel Latijns-Amerika werken ze samen in een overkoepelend orgaan, de COMIBAM (‘Iberiaans-Amerikaanse Missionaire Commissie’). Om de zoveel jaar belegt men een congres waarbij ook vertegenwoordigers uit andere continenten aanwezig zijn. Het probleem voor ons in het Westen is dat kerken in onze contreien niet gewoon zijn evangelisten en gemeentestichters uit de twee-derde wereld een plaats te geven. Vroeger was het vanzelfsprekend dat de zendingswerker aangeeft hoe de jonge kerk op het veld zich moet ontwikkelen. Soms nu ook nog. We zijn echter niet gewend dat anderen ons een cursus geven over hoe wij kerk zouden moeten zijn. We hebben wel veel zendende structuren, maar weinig ontvangende structuren. Op dit punt hebben we huiswerk te doen!
Policentrische kerk
Rijkdom en macht zijn niet langer geconcentreerd in de Westerse wereld en enkele oliestaten. Deskundigen spreken van een policentrische wereld, waarin meerdere centra van macht en rijkdom naast elkaar bestaan. Ook de kerk is policentrisch geworden, dus moet de missie ook op een policentrische manier worden georganiseerd. Dat wil zeggen, niet langer een centrale directie in een hoofdkwartier, ergens in een rijk en invloedrijk land, en onderafdelingen in de rest van de wereld, maar meer een netwerk van nationale en regionale teams die redelijk zelfstandig werken en toch met elkaar verbonden zijn. Zo ongeveer als het internet. Het gaat erom samen te werken zonder dat de een de ander overheerst. Elkaar aanvullen, de rijkdom van de ander erkennen. Dialoog. Partnerschap. Meer talen laten spreken. Een voorbeeld van hoe een organisatie zich heeft aangepast aan de nieuwe, policentrische situatie, is de Wycliffe Bijbelvertalers. ‘Vroeger’ was er één hoofdkantoor van waaruit er directe lijntjes liepen naar regionale afdelingen. In 2008 veranderde Wycliffe in een Global Alliance, een alliantie van redelijk zelfstandig opererende teams in diverse landen over de hele wereld.
Verplaatsing
Dit soort omslag is gaande in missionaire organisaties. Toch verdwijnt het oude schema ‘van het Westen naar de rest’ niet. Het lijkt zich te verplaatsen naar de wereld van hulpverlening en ontwikkelingsprojecten. Vroeger brachten ‘wij’ het goede nieuws, vanuit de christelijke wereld naar de heidenlanden, nu brengen ‘wij’ onze technologie en kennis en ervaring naar de wat wij vanuit ons perspectief de ontwikkelingslanden noemen. Met dezelfde vanzelfsprekendheid als voorheen: wat goed is voor het Westen is goed voor de rest. Wij Westerlingen hebben dat vaak niet eens door.
Dit is des te opvallender daar wij ons in het Westen, vooral sinds de dekolonisatie in de jaren 1960, geleidelijk aan bewust zijn geworden hoezeer de verkondiging van het evangelie in vroeger tijden gepaard ging met het verbreiden van Westerse manieren van denken en handelen. We nemen daar nu wel afstand van. Missiologen en sociale wetenschappers zijn behoorlijk bescheiden geworden als het gaat over de Westerse culturen in vergelijking met andere culturen, maar hulp en ontwikkelingswerk zijn in de praktijk toch grotendeels een beweging van het Westen naar de rest.
Een beweging van overal naar overal
Zeker, wie rijk is, heeft de verantwoordelijkheid om rijkdom te delen met armen, maar dat geldt niet alleen voor ‘ons’. Vandaag is er steeds meer rijkdom buiten het Westen en steeds meer (relatieve) armoede in het Westen. In deze policentrische wereld kan men zich voorstellen dat sociale missie eveneens een beweging wordt van overal naar overal. Het begin is er al in de vele vormen van partnerschap die zich ontwikkelen. Daarin zie je gebeuren dat ontvangers meebeslissen met gevers over wat nodig is en wat er gebeuren moet. Ook zie je al kerken uit de twee-derde wereld elkaar gaan helpen over grenzen heen. Het spannende vervolg om deze policentrische omslag zou kunnen zijn dat zij ‘ons’ daadwerkelijk te hulp komen in het omzien naar onze naasten dichtbij.
Uit ideaz
Dit artikel werd geschreven voor ideaz 3 van 2017, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.
