Nergens lezen we in Genesis 2 dat het feit dat Eva na Adam werd geschapen een argument is om Eva aan Adam ondergeschikt te maken. De volgorde geeft in de tekst van Genesis 2 geen aanleiding om tot een rangorde te concluderen, waarbij Eva ondergeschikt is aan Adam. Eerder is het omgekeerde het geval. Eerst wordt de materie geschapen. Daarna de vissen en de vogels. Vervolgens de landdieren. Als kroon op de schepping de mens. Welnu, als je die reeks serieus neemt, dan is Eva de diadeem op de kroon van de schepping (zie ook bv. Spreuken 12 vers 4): de vrouw als voltooiing van Gods scheppingswerk. In onderstaand artikel gaat ds. Henk Folkers hier verder op in.
Als Paulus vrouwen hun plaats wijst in de gemeente van Christus, wordt vaak beweerd dat hij zich daarbij beroept op een scheppingsorde. Dan gaat het niet om het argument dat Eva als eerste gevallen is voor de verleiding van de slang (1 Timoteüs 2 vers 14), maar om het feit dat Eva na Adam geschapen is (1 Timoteüs 2 vers 13). Het argument uit vers 14 kun je uiteraard niet aanmerken als een scheppingsordening: het is gevolg van het bederf van Gods scheppingswerk. Desalniettemin heeft het grote gevolgen gehad voor de positie van vrouwen. Eva’s overtreding is haar dochters de eeuwen door nagedragen. Doet Paulus dat hier ook? Moeten vrouwen na Pinksteren de gevolgen blijven dragen van de keuze van hun oermoeder? Het past niet bij wat Paulus, bijvoorbeeld in de Romeinenbrief, zegt over Adam en Christus. Je kunt het niet rijmen met het herstelwerk dat Christus door de Geest aan mannen en vrouwen heeft verricht! 1 Timoteüs 2 vers 14 vraagt een dieper gaande studie van de concrete situatie in Efeze waarin Paulus opereert. Het argument uit vers 13 slaat wel terug op de situatie voor de zondeval. Dan kun je de vraag stellen of Paulus zich beroept op een paradijsregel met universele betekenis. Zoals ook Christus zelf zich in zijn onderwijs beroept op ordeningen van het leven voor de zondeval. De vraag is echter of het feit dat Eva na Adam geschapen is zo’n scheppingsordening is.
Je zou dus kunnen zeggen dat een patriarchale cultuur tegen de scheppingsorde ingaat
Wat is een scheppingsordening?
De vraag, wat een scheppingsordening is, kunnen we het best beantwoorden vanuit het onderwijs van Jezus zelf. In zijn debat met de Joodse leiders over huwelijk en echtscheiding wijst hij het geven van een scheidbrief af met een beroep op Genesis 2 (zie Matteüs 19 vers 4-6): een regel dus voorafgaande aan de zondeval. Echtscheiding is ongeoorloofd omdat wij niet mogen scheiden wat God heeft samengevoegd. Daarbij verwijst Jezus naar de tekst: ‘Zo komt het dat een man zich los maakt van zijn vader en moeder en zich hecht aan zijn vrouw, met wie hij één lichaam wordt’ (Genesis 2 vers 24). Uit de schepping van Eva naast Adam en de daarbij behorende argumentatie mogen we concluderen dat het huwelijk vanaf het begin door God is ingesteld en gewild. Dat kun je dus een scheppingsordening noemen, omdat Genesis 2 daar zelf de argumenten voor aanvoert. Je kunt zelfs verder gaan. De verwijzing naar Genesis 2 maakt duidelijk dat het huwelijk gesloten wordt in een matriarchale samenleving: de man maakt zich los uit zijn familie en gaat over naar die van de vrouw. Na de zondeval komt deze matriarchale vorm van samenleven in nagenoeg geen enkele cultuur meer voor. Je zou dus kunnen zeggen dat een patriarchale cultuur, waarbij de vrouw wordt opgenomen in de familie van de man, tegen de scheppingsorde ingaat. Toegepast op onze cultuur betekent dit, als de scheppingsordening tenminste universeel geldig is, dat kinderen niet de familienaam van de vader, maar die van de moeder behoren te dragen.
Meer voorbeelden
De cyclus van de dag, van de maand en van het jaar zijn ordeningen die God in de schepping heeft gelegd. Daarmee worden ze nog geen norm voor het menselijk handelen, maar ze brengen er wel regel en orde in aan. En als mensen deze ordening negeren komen ze zichzelf tegen. Een bijzondere scheppingsordening is de week van zeven dagen. Deze past niet in de hiervoor genoemde cycli, die te maken hebben met de omloop van de hemellichamen. Maar ze speelt wel een zeer belangrijke rol in de Bijbel. Naar de scheppingsweek wordt terug verwezen in het onderwijs van het vierde gebod. En dan zien we hetzelfde als bij de Heer Jezus. Genesis zelf legt de grondslag voor het sabbatsgebod, wanneer gezegd wordt dat God op de zevende dag rustte. Daarop beroept Mozes zich als hij uit naam van de HEER de Israëlieten de cyclus van zes dagen werken en één dag rust inprent. Tegelijk laat dit voorbeeld zien dat zelfs een scheppingsordening niet absoluut is. Want de kerk na Pinksteren heeft de sabbat ingeruild voor de dag van Heer, de eerste dag van de week. De orde van de herschepping overruled daarmee de orde van de schepping. En dat lijkt zonder noemenswaardige discussie gerealiseerd te zijn.
Is Paulus’ beroep op Genesis 2 een beroep op zo’n scheppingsorde?
Er is kennelijk een gegronde reden dat Paulus, via de instructies aan Timoteüs, vrouwen hun plaats wijst binnen de gemeente van Christus. Wat precies die reden is, laten we hier buiten beschouwing. In het boek Zonen en dochters profeteren komt dat wel uitgebreid aan de orde. Hier is van belang het argument dat Paulus aanvoert: Adam is eerst geschapen, daarna Eva. Het is duidelijk dat deze wijze van argumenteren verschilt van die van de Heer Jezus en van Mozes. Jezus beroept zich, net als Mozes, op de eerste hoofdstukken van Genesis, omdat deze zelf de argumentatie aandragen. Nergens lezen we echter in Geneis 2 dat het feit dat Eva na Adam geschapen is een argument is om Eva aan Adam ondergeschikt te maken. De volgorde geeft in de tekst van Genesis 2 geen aanleiding om tot een rangorde te concluderen, waarbij Eva ondergeschikt is aan Adam. Eerder is het omgekeerde het geval. Eerst wordt de materie geschapen. Daarna de vissen en de vogels. Vervolgens de landdieren. Als kroon op de schepping de mens. Welnu, als je die reeks serieus neemt, dan is Eva de diadeem op de kroon van de schepping (zie ook bv. Spreuken 12:4): de vrouw als voltooiing van Gods scheppingswerk. Genesis 1 en 2 zelf kennen het predicaat scheppingsorde niet toe aan de volgorde waarin de dingen geschapen zijn. Daarom kan Paulus’ beroep op deze hoofdstukken, in tegenstelling tot het hierboven vermelde onderwijs van Jezus en Mozes, niet aangemerkt worden als scheppingsorde. Hij moet dus met zijn argumentatie een andere intentie hebben gehad. Conclusie: Op zoek naar Paulus’ bedoeling met deze woorden hoeft het handwerk van de exegese niet belemmerd te worden door een massief beroep op een scheppingsordening.
Thema: Oriëntatie op gelijkwaardig leiderschap
Hoe zit het eigenlijk met wat de Bijbel zegt over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen in de kerk? Wat kom je tegen als je met je geloofsgemeenschap een proces van verandering doormaakt? Hoe pak je dit aan? Op de overzichtspagina van netwerk Gelijkwaardig leiderschap ontdek je er meer over.
Over Henk Folkers
Henk Folkers is emeritus-predikant van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt Veenendaal-Oost.
Over Man, vrouw, kerk
Dit artikel verscheen eerder op de website van de werkgroep Man, vrouw, kerk. Dit is een interkerkelijke groep van gereformeerde christenen die kerken en geïnteresseerden dienen in de bezinning over de vragen rond ‘man, vrouw, ambt’.