Wetenschap en geloof: conflict of connectie?

Heersend model

Laat ik om te beginnen het heersende model omschrijven aan de hand van vier punten:

• Er is altijd spanning geweest tussen geloof en wetenschap. Vaak waren de twee zelfs in oorlog met elkaar. Galilei’s idee dat de aarde om de zon draait werd door de kerk verworpen; de evolutietheorie van Darwin werd door christenen als ketterij gezien.
• De wetenschap heeft belangrijke geloofswaarheden weerlegd, zoals de lichamelijke opstanding van Jezus Christus, het idee van een onsterfelijke ziel, de historische betrouwbaarheid van de Bijbel en het bestaan van een vrije wil.
• Geloof is dogmatisch. Christenen denken dat zij de waarheid in pacht hebben. Wie aan wetenschap doet, gaat daarentegen op zoek naar de waarheid en staat open voor andere opvattingen.
• Geloof heeft vooral te maken met gevoel. Het berust op geen enkel bewijs. Wetenschap is gebaseerd op harde feiten, die iedereen kan nagaan.

Waar komt dit model vandaan?

Er valt veel te zeggen over de redenen waarom dit het dominante beeld in ons land geworden is. Hier wil ik erop wijzen dat we volgens mij voorzichtig moeten zijn om de oorzaak in één hoek te zoeken.

Er zijn tenminste twee groepen die dit model gecreëerd hebben: niet-gelovige wetenschappers en christenen zelf. Niet-gelovige wetenschappers kunnen verschillende motieven hebben om geloof en wetenschap van elkaar te scheiden op de manier die we net zagen. Het kan frustratie zijn, op basis van persoonlijke ervaringen met kerk en geloof. Of arrogantie, als men heeft aangeleerd alleen op eigen inzicht te vertrouwen. Of de indruk die sommige christenen wekken: dat zij naïef, wereldvreemd en oppervlakkig zouden zijn. Of het is onwetendheid ten aanzien van de intellectuele dimensie van geloof en de nauwe historische band tussen geloof en wetenschap.

Ook christenen kunnen verschillende motieven hebben om het geschetste model aan te hangen. Bijvoorbeeld angst voor het onbekende, dat het zo dierbare geloof lijkt te bedreigen. Of verontwaardiging over arrogante wetenschappers die beweren dat geloof in God in ons wetenschappelijke tijdperk onzin is. Of het beeld dat sommige wetenschappers van de wetenschap geschetst hebben: als een atheïstisch project. Of het is ook hier onwetendheid van de intellectuele dimensie van geloof en de nauwe historische band tussen geloof en wetenschap.

Volgens mij tref je dus bij beide groepen veelal dezelfde motieven aan. En bepaalde motieven van de ene groep hebben de motieven van de andere groep versterkt.

Doet het model ertoe?

Maakt het eigenlijk wat uit dat dit model zo wijdverbreid is onder zowel christenen als niet-christenen? Jazeker!

Ik denk aan duizenden studenten die in een christelijke gemeenschap zijn opgegroeid waarin dit model (deels) wordt aangehangen. Op de universiteit leren ze om goed na te denken, te redeneren en onderzoek te doen. Ze zien hoe efficiënt de wetenschappelijke methode is en hoeveel kennis je ermee kunt verwerven. Soms kunnen ze wetenschap en geloof een poosje in gescheiden compartimenten houden, maar dan gaat het knagen. Is het geloof in God niet achterhaald, een product van wishful thinking, dat tussen mijn oren zit door de manier waarop ik opgevoed ben? Sommigen maken een spagaat waardoor hun geloof geïsoleerd raakt. Het wordt iets vaags wat met de ziel en spiritualiteit te maken heeft, maar niet verbonden is met het dagelijks leven. Bij velen van hen verdwijnt het geloof langzaam tot er niets meer van over is. Ik geloof persoonlijk dat God er is en dat het leven met Hem het ware en volle leven is (Johannes 10:10) en ik vind het dan ook verschrikkelijk als dit gebeurt.

Ik moet ook denken aan vele duizenden niet-gelovige Nederlanders. Volgens mij komt niemand tot geloof door slechts het verstandelijk accepteren van een verzameling geloofswaarheden. Geloven heeft ook met je hart te maken. Maar een foutief beeld van de verhouding tussen geloof en wetenschap kan een belemmering zijn, of zelfs een enorme sta-in-de-weg om God te leren kennen. Als geloven in God in strijd lijkt met wat we op basis van goed onderzoek weten, en er eigenlijk geen goede redenen zijn om christen te worden, dan heeft het geloof geen aantrekkingskracht en zullen veel mensen het niet serieus nemen. Opnieuw, ik geloof dat God bestaat en dat je als mens pas echt tot je recht komt als je Hem kent. Daarom doet het me verdriet, als ik denk aan al die mensen die hun leven leven zonder een relatie met Hem.

Klopt het model?

Zoals ik al een paar keer suggereerde, klopt er volgens mij niets van het model. Laat ik kort reageren op de vier hierboven genoemde punten aan de hand van een model dat volgens mij meer recht doet aan de werkelijkheid:

• Hoewel er op sommige momenten in de geschiedenis spanningen waren tussen geloof en wetenschap, zijn de twee over het algemeen in harmonie met elkaar. Volgens het christelijk geloof is de kosmos weliswaar door God geschapen, maar zelf niet goddelijk. Bovendien is de schepping door God geordend: er gelden bepaalde natuurwetten. Dat maakt wetenschappelijk onderzoek mogelijk. Veel mensen in de kerk accepteerden de ideeën van Galilei en degenen die dat niet deden, hadden daar vooral wetenschappelijke redenen voor. Ook hebben veel christenen de evolutietheorie al snel omarmd. Het letterlijk lezen van Genesis is een relatief recente ontwikkeling in de kerk.
• De wetenschap heeft geen enkele belangrijke geloofswaarheid weerlegd, eerder sommige geloofswaarheden bevestigd. Ja, de Bijbel blijkt niet feilloos: er staan kleine historische foutjes in, zoals in elk historisch document van deze omvang. Maar dit doet niets af aan het feit dat de Bijbel grotendeels historisch betrouwbaar is, zeker wat de kern betreft: de opstanding van Jezus Christus. Het leven blijkt zoiets onwaarschijnlijks dat er goede reden is om te geloven dat Iemand het zo gewild heeft.
  Ook de big bang-theorie wordt het beste verklaard door het bestaan van God. Ook zijn er de laatste decennia goede filosofische argumenten gegeven voor het bestaan van een vrije wil en een immateriële ziel.
• De meeste christenen vinden niet dat ze de waarheid in pacht hebben. Ze geloven wel dat ze (een deel van) de Waarheid kennen, maar dat is wat anders. Het christelijk geloof heeft een open karakter en daagt uit tot dialoog. Wetenschap is ook open, maar uit de geschiedenis blijkt dat wetenschappers op veel momenten stug en irrationeel aan bestaande theorieën hebben vastgehouden.
• Geloof heeft veel te maken met gevoel, maar er zijn ook goede argumenten voor het bestaan van God. Het christelijk geloof geeft bovendien een zinvolle verklaring van de werkelijkheid. Wetenschap is inderdaad voor een deel gebaseerd op harde feiten, maar intuïtie en verbeelding spelen ook hier een belangrijke rol.

Helaas voert het hier te ver om elk van deze stellingen uitgebreider te verdedigen. Wat ik wel wil noemen is dat er de laatste tijd veel aandacht is voor dit nieuwe denken over de verhouding tussen geloof en wetenschap. Steeds meer wetenschappers, waaronder in toenemende mate ook niet-christenen, raken ervan overtuigd. Ik ben er dankbaar voor, omdat ik – zoals gezegd – meen dat het meer recht doet aan de werkelijkheid, maar ook omdat het de diepte en reikwijdte van het christelijk geloof laat zien. Als God bestaat, is alles wat we zien door Hem gemaakt en dragen de dingen daar de sporen van. En dan kunnen we God ook eren door wetenschappelijk onderzoek.

Zoeken naar antwoorden

Ik ontken niet dat wetenschap ons als christenen voor grote vragen stelt. Kunnen we de evolutietheorie integreren in ons christelijke wereldbeeld. Wat doen we met onderzoek dat suggereert dat ons brein voor ons beslissingen neemt? En dan zijn er nog altijd de grote filosofische vragen, zoals de vraag waarom God het kwaad toelaat of waarom er zoveel verschillende religies zijn. Het is mijn persoonlijke overtuiging dat deze vragen uitdagend zijn, maar dat er goede antwoorden op te vinden zijn. Het zoeken naar deze antwoorden kan zelfs een verdieping van ons geloof betekenen.

Wat kunnen we met dit nieuwe model?

Ik denk dat aan verschillende dingen:

• Jezus roept ons op om God lief te hebben met heel ons hart, met heel onze ziel en met heel ons verstand (Matteüs 27:32). Volgens mij is het daarom voor christenen van belang om de uitdagingen waarvoor de wetenschap ons stelt, niet uit te weg te gaan, maar ermee aan de slag te gaan. Dat kan bovendien ons geloof verrijken.
• We kunnen op school, in de kerk en thuis kinderen die gaan studeren voorbereiden. Daarvoor hoeven we heus niet een antwoord op alle vragen te hebben. Meer aandacht voor de relatie tussen geloof en wetenschap zou volgens mij al van grote betekenis zijn. En we kunnen onze kinderen stimuleren om in studie en onderzoek God groot te maken. Wetenschap kan een roeping zijn.
• Met dit nieuwe model kunnen we voor niet-christenen barrières om tot God te komen weghalen. Ik denk dat dit het beste kan door middel van dialoog, bijvoorbeeld een persoonlijk gesprek met een niet-gelovige vriend, maar ook in publieke bijeenkomsten, zoals die van het Veritas-forum, een christelijk project dat op universiteiten debatten organiseert over de grote levensvragen (www.veritasforum.nl).

Dankzij de groeiende aandacht voor deze mogelijkheden, zijn we volgens mij bezig om een achterstand die we hadden opgelopen, in te halen. Laten we dat ook met vrijmoedigheid doen. Het is een van de grote gaven die Gods Geest ons geeft.

www.rikpeels.nl
www.veritasforum.nl

Uit idea(z)

Dit artikel werd geschreven voor idea 2 van 2011. idea is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.