Een verbod op ritueel slachten raakt niet alleen de Nederlandse joden, maar alle minderheden – inclusief christenen.
Terwijl het debat over een verbod op onverdoofd ritueel slachten volop woedde, kreeg ik een mail van een oudere orthodox-joodse vrouw. ‘Ik hoop dat de wet er niet door komt’, schreef ze, ‘want anders moet ik nog naar Antwerpen verhuizen.’ Deze reactie geeft aan hoe diep een verbod op ritueel slachten joden raakt.
Het is lang geleden dat de Nederlandse joden zo volop in de schijnwerpers stonden. Vaak is er aandacht voor hen rond 4 mei en als er opzienbarende dingen in Israël gebeuren, maar het huidige joodse leven in Nederland speelt zich grotendeels in de marge af. Met de initiatiefwet van Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren was dat plotseling helemaal anders: in kranten en op televisie werd iedereen uitgebreid geïnformeerd over het kosjere slachten. De joodse gemeenschap deed verwoede pogingen om het kosjere slachten in Nederland te redden.
Heilig eten
Waarom raakte dit zoveel Nederlandse joden? Velen van hen eten zelf niet kosjer of eten ‘kosjer style’, ze halen vlees bij de gewone slager maar onthouden zich van varkensvlees. Toch sloten ze nu de rijen en gaven aan dat wie aan de kosjere slacht komt de hele joodse gemeenschap raakt, niet alleen degenen die orthodox leven.
Een kosjere slagerij is een van de fundamenten waarop een joodse gemeenschap berust. Het is zelfs belangrijker dan een synagoge. Als er namelijk geen kosjer eten verkrijgbaar is, dan is het voor een jood onmogelijk om in zo’n plaats of land te wonen. Toen vanaf de zestiende eeuw in steeds meer plaatsen in Nederland joden gingen wonen, was altijd het eerste wat ze deden het openen van een kosjere slagerij. Pas als die er was, konden ook andere joden in zo’n plaats gaan wonen en samen een gemeenschap vormen met een eigen synagoge.
Daar komt bij dat voedsel in iedere cultuur iets heel belangrijks is. Ontneem een Italiaan z’n pasta, een Fransman z’n wijn en een Brit z’n fish and chips en je raakt hen in het hart. De eetgewoontes die je van thuis hebt meegekregen, het voedsel dat je dagelijks eet, is helemaal verweven met je identiteit. Zo is het ook voor joden. Wie het kosjer eten onmogelijk maakt, slaat een gat in de beleving van de joodse identiteit.
Maar kosjer eten is voor de jood meer dan louter traditie of eetgewoontes. De basis voor het kosjer eten is te vinden in de openbaring van God op de Sinaï. Daar heeft God aan Israël leefregels gegeven met als doel om een leven te leiden dicht bij Hem. God wilde het volk Israël helemaal voor Zichzelf hebben; ze moesten wegblijven bij de afgoderij van de andere volkeren. Daarom maakte God tot in het alledaagse eten het onderscheid duidelijk: Ik ben een heilig God en daarom moeten jullie een heilig volk zijn. Tot in wat je eet wordt die heiliging zichtbaar.
Bewust kosjer eten is daarmee een uiting van eerbied voor God en voor Zijn leefregels. De vraag of kosjer eten gezonder is of wetenschappelijk beter te verdedigen, is interessant, maar uiteindelijk niet de reden om zo te eten. Israël eet kosjer omdat God dat vraagt, omdat God zo de heiligheid van Zijn volk tot uitdrukking wil brengen. Kosjer eten is heilig eten.
Vrijheid
Vanaf de zestiende eeuw hebben joden in Nederland de vrijheid gehad om koeien, kippen en schapen kosjer te slachten. Precies volgens de regels zoals die in de joodse traditie sinds de Sinaï zijn opgetekend en verder ontwikkeld. Centraal staat daarbij dat een dier volkomen gaaf moet zijn, niet ziek mag zijn of gebroken ledematen hebben. De heiligheid komt ook in de gaafheid van het dier tot uitdrukking. Bedwelming van dieren, zoals die sinds de negentiende eeuw opkwam, is voor de joodse traditie nu precies een aantasting van die gaafheid. Daarom moet op zorgvuldige wijze het dier onverdoofd geslacht worden.
Het was juist die vrijheid die Nederland joden bood om ongestoord te leven volgens de joodse traditie die ons land lange tijd zo populair maakte onder joden. Nederland had in de hele joodse wereld naam en faam als het land van de tolerantie, het land waar joden zichzelf konden zijn en blijven. Terwijl in andere landen joden werden vervolgd, synagoges waren verboden en de kosjere slacht onmogelijk werd gemaakt, genoten de Nederlandse joden alle vrijheid.
De huidige initiatiefwet van de Partij voor de Dieren is daarom voor de joden een frontale aanval op hun vrijheid om als joden in Nederland te leven. Een aanval die het hen onmogelijk wil maken om het geheiligde volk te blijven, trouw aan Gods geboden.
Minderheden
Het verbod op onverdoofd ritueel slachten raakt echter niet alleen joden en moslims, maar alle minderheden in Nederland. Dit debat staat namelijk niet op zichzelf. Voor het eerst wordt een nieuwe scheidslijn in de politiek helder zichtbaar: die tussen seculiere en religieuze partijen. Een nieuwe seculiere meerderheid kan steeds minder tolerantie opbrengen voor de religieuze minderheden, naast joden en moslims evenzeer de christenen. Elk van deze minderheden moeten zich – goedschiks of kwaadschiks – aanpassen aan de nieuwe seculiere moraal.
Wat houdt die nieuwe moraal in? In het kamerdebat gaf PvdA-kamerlid Martijn van Dam dat haarscherp aan. Hij zei dat ‘wij als samenleving’ niet langer moeten dulden als mensen afwijken van ‘onze normen en waarden’: gelijkheid van man en vrouw, homo en hetero, maar ook dierenrechten.
Nederland was tot zo’n tien jaar geleden een land van minderheden die fors met elkaar van mening konden verschillen, maar die wisten dat ze alleen samen Nederland uitmaakten. Het debat over ritueel slachten laat zien dat er langzamerhand afscheid genomen wordt van die verdraagzame visie. Voor het eerst is er een meerderheid en die wil de minderheden tot verandering dwingen. Voor christenen is er alle reden om deze signalen volop serieus te nemen en na te denken wat het betekent om als kleine minderheid te overleven in een seculiere wereld. De eeuwenlange joodse minderheidservaring kan voor die doordenking veel betekenen.
Met toestemming overgenomen uit het juli/augustusnummer van maandblad De Oogst
