Een bijbelkring die een bijbelboek hoofdstuk voor hoofdstuk uitpluist. Waar vind je die nog? De wijkkring met veel aandacht voor sociale interactie lijkt het van de bijbelstudiegroep te winnen.
Het lijkt alsof ze niet samen gaan. De klassieke bijbelstudie en de wijkkring. Natuurlijk kun je de Bijbel nog wel gebruiken om de huiskring te openen, maar echt studeren in de Bijbel zit er niet meer in. Als we zo praten dan klinkt het als een populaire mening over jongeren in het hedendaagse onderwijs: “Ze kunnen overal over meepraten en zijn met van alles en nog wat bezig, maar studeren kunnen ze niet en kennis? Ho maar!”
Leren als proces
Leren doe je niet alleen met je hoofd. Dat weten we al lang. Maar toch wordt cognitieve kennis nog altijd hoog gewaardeerd. En niet geheel ten onrechte. In het onderwijs van de afgelopen decennia is echter ook steeds meer aandacht gekomen voor andere aspecten van leren. Het kreeg de verzamelterm ‘het nieuwe leren’. Wat wordt er mee bedoeld? In de eerste plaats gaat het om het leren als proces zelf. Hoe leert iemand? En waarom leert iemand? Wat motiveert wel en niet om te leren? In welke context leert iemand? Allemaal vragen die je stelt voordat je gaat leren. In het huidige onderwijs gaat het erom, dat je zelf in staat bent om kennis te vergaren en betekenis te geven, te begrijpen wat die kennis doet met jou en hoe je deze kunt toepassen in de praktijk. Niet zomaar klakkeloos kennis stampen waar je later niets meer aan hebt, maar je kennis gebruiken in levensechte situaties. Op de Goudse Waarden, afdeling vmbo is men bezig met natuurlijk leren. Eén van de projecten waaraan ze werken, is hulp verlenen in het naastgelegen verzorgingstehuis. Leerlingen voeren reparaties uit in huis of aan de auto van de bewoners, maar werken ook mee in de huishoudelijke zorg. De school zorgt voor begeleiding en theoretische onderbouwing.
Beleven
In zijn boek 'De oude wortels van het nieuwe leren' 1] toont Cil Wigmans aan, dat deze wijze van leren niet zo nieuw is als wel verondersteld wordt. Het gaat terug naar de wortels van het rabbijnse leren. Leren is niet alleen het stampen van woordrijtjes. Het is ook het vertellen van een verhaal, dat de werkelijkheid voor je ordent. Leren is het beleven van rituelen die je helpen om het leven te zien in relatie tot verleden, heden en toekomst. En leren is vooral ook, leren van elkaar. “Leren richt zich op de vraag hoe je waarachtig omgaat met de mensen en de dingen om je heen. Leren is gericht op het construeren van nieuwe handelingsmogelijkheden en op de vraag naar de bedoeling, de bestemming der dingen. Voor leren is een leergemeenschap nodig, waar samen gezocht wordt naar betekenis, waar gezamenlijk geoefend wordt om vaardig te worden: rechtvaardig, hulpvaardig, handvaardig, denkvaardig, slagvaardig.” (Wigmans, p. 94).
Relatie
Daarmee komt leren dicht bij het kennisbegrip, zoals we dit ook in de Bijbel lezen. Het Hebreeuwse woord voor kennen is ‘Jada’. Daarbij gaat het om het leren kennen in een persoonlijke ontmoeting. Het gaat om ervaringskennis. Kennen is in de Bijbel ook de ander (h)erkennen. God kennen is dus niet een zaak van het verstand, maar van de hele mens. Het drukt relatie uit. Kennen is belijden, erkennen en ook de ander/ Ander liefhebben.
Daarmee zijn we weer terug bij de bijbel- en wijkkring, want beide hebben daarmee iets goeds, namelijk één aspect van kennis. Maar beide missen ook wat. De stevige bijbelstudie kan zomaar een zaak van het hoofd worden. De gezellige buurtgroep kan zomaar blijven steken in social talk. Vanuit een didactisch model wil ik kijken hoe je deze zou kunnen samen voegen.
‘De ui van Korthagen’
In diverse (leraren-)opleidingen is de zogenaamde ‘ui van Korthagen’ inmiddels een begrip2]. Deze ‘ui’ beschrijft de verschillende lagen van de persoonlijkheid en ook de onderlinge beïnvloeding. De zes lagen in de ui zijn:
- Betrokkenheid
- Identiteit
- Overtuigingen
- Competentie
- Gedrag
- Omgeving
Belangrijk is dan, dat de aanstaande leraar de verbanden ziet tussen de verschillende lagen van de ui. Gedrag wordt bepaald door diepere lagen van de ‘ui’, maar je gedrag werkt ook weer door naar je eigen identiteit bijvoorbeeld.
Deze lagen zijn natuurlijk niet alleen bij leerlingen aanwezig, maar bij ieder mens. Ik denk, dat de Bijbel een boek is, dat heel indringend aansluit bij alle lagen van het mens zijn. Je kunt op deze wijze ook naar de Bijbel. Een globale uitwerking:
- Betrokkenheid, dat is de diepste laag. Hier kun je ook het woord spiritualiteit gebruiken3] . De Bijbel wordt in deze laag gebruikt als een geloofsboek. Vraag is dan: Hoe voel ik me betrokken op de diepste motivatie die ik (bij gelovigen) in de Bijbel tegen kom?
- Identiteit, dat ligt dicht aan tegen de spiritualiteit, maar is breder. De Bijbel komt dan in beeld als boek van levenswijsheid, dat je kan vormen in je identiteit. Vraag is dan: Hoe zie ik mijzelf in de spiegel van de Bijbel?
- Overtuigingen, dat is de laag die gaat om de redenen, de kennis en wetenschap. De Bijbel is dan vindplaats van theologie. Wat is voor het geloof waardevol? Waarom vind ik dat?
- Bekwaamheden, daarbij gaat het vooral om de vaardigheden die je kunt inzetten als je de Bijbel leest, bijvoorbeeld verbanden kunnen leggen of een tekst in de context lezen. Welke bijbelleesvaardigheden zet ik in om deze tekst te begrijpen?
- Gedrag, dat is de buitenste laag van de ui. Hier gaat het om het handelen. In relatie met de Bijbel is dan de ethiek in het geding. Wat is goed voor mijn leven en wat betekent de Bijbel daarbij?
- Omgeving, dat is hetgeen buiten je ligt. Het is de cultuur die je omringt. Die cultuur is deels gestempeld door de Bijbel. De vraag is: Wat kom ik in de samenleving tegen, waar ik de Bijbel herken? Of andersom: Hoe bepaalt de cultuur hoe ik met mijn Bijbel omga?
Optelsom
Alle invalshoeken zijn krachtige motieven om de Bijbel te openen in de bijbel- of wijkkring. Je kunt de lagen afzonderlijk bekijken, maar juist in de optelsom van de verschillende benaderingen ligt de kracht. Wie de Bijbel wil gebruiken doet er goed aan om te zoeken naar de integratie van de verschillende invalshoeken, waardoor het het kringlid in de verschillende facetten van zijn of haar mens-zijn aanspreekt. Een bijbelstudiekring die zo functioneert, komt tot echt leren en zo tot echte kennis. Leren waarbij je hele mens-zijn in gemeenschap wordt aangesproken. Een Afrikaanse christen zei het eens zo: “Of course there are many books which I could read. But there is only one book which reads me!”
Uit idea(z)
Dit artikel werd geschreven voor idea 4 van 2011. idea is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.
1] De oude wortels van het nieuwe leren, Cil M. Wigmans, Alphen aan de Rijn (Scope), 2004.
2] Zie o.a. Korthagen, F.A.J. en Lagerwerf, B. Leren van binnenuit, Baarn (Nelissen), 2008
3] Zo Korthagen in: De Muynck, B. de en Vos, P. (2006), Leren voor het leven – vorming en bezieling in het onderwijs, Amsterdam (Motief), p.60.