Goed bijbelgebruik

Lezen

Om de Bijbel beter te leren kennen zul je moeten beginnen met lezen. Het is een relatief eenvoudige manier om beter bekend te raken met de Bijbel, de verhalen, de taal, tijd en cultuur van dit boek. Dat lezen kan gebeuren in de grondtalen (Hebreeuws, Aramees, Grieks) of in verschillende bijbelvertalingen. Gemeenteleiders kunnen dit lezen organiseren door bijvoorbeeld leesroosters te gebruiken en leesgroepen en bijbelstudiegroepen te organiseren.

Herkauwen

Voor het lezen van de Bijbel zijn rust en concentratie een vereiste. De lezer moet gelegenheid hebben om zich open te stellen voor de bijbeltekst(en), zich te laten verrassen, zich te verwonderen of te ergeren. Moeilijke woorden moeten worden verklaard, ingewikkelde zinnen ontleed. Daar is aandacht voor nodig, zowel voor de voorganger die zijn preek voorbereidt als voor de kerkganger. Naast het lezen van verschillende vertalingen of het laten voorlezen door iemand die met het gedeelte bekend is, kun je zorgen voor een verklaring van moeilijke woorden en vooraf informatie geven over de context zodat de lezer er in kan komen.

Aandachtspunten

Het lezen van de Bijbel vraagt om extra inspanning. De Bijbel blijft namelijk een verzameling boeken uit een andere tijd en cultuur, geschreven in een andere taal.

a. Bijbelteksten staan altijd in een bepaald verband of bepaalde context. Ze maken deel uit van een groter literair geheel: een bijbelboek, een hoofdstuk, geschiedenis of een lied. Ze zijn ontstaan in een bepaalde tijd, plaats en cultuur. Aandacht voor dit verband, kan leiden tot nieuwe inzichten. Moedig gemeenteleden aan daarnaar op zoek te gaan. Informeer hen hoe dat kan: bespreek het tijdens bijbelstudies, verwijs naar achtergrondinformatie en geef het goede voorbeeld.

b. Schenk aandacht aan de historische en culturele achtergrond van de Bijbel. Hoe waren bijvoorbeeld de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in die verschillende periodes van de Bijbel? Wie de Bijbel goed wil begrijpen, moet kennis hebben van de cultuur en opvattingen en gewoonten uit de tijd van de Bijbel. Commentaren, handboeken, inleidingen en naslagwerken kunnen zeer bruikbaar zijn. Op internet is veel informatie te vinden, zoals op de site www.debijbel.nl. Het doorgeven van deze achtergrondinformatie in een dienst of bijbelstudie zal het bijbelgedeelte levendiger maken voor gemeenteleden en ze ook prikkelen om zelf te gaan lezen.

c. De bijbelboeken bevatten vele verschillende literaire genres, die elk op een eigen manier gelezen en begrepen moeten worden. Poëzie leest anders dan een brief. Een geboorteregister is niet hetzelfde als een visioen. Wijs gemeenteleden op deze verschillen in stijl en wijs ze de weg.

Bij al deze aandachtspunten voor het lezen geldt dat de voorganger met zijn of haar opleiding meerwaarde kan toevoegen: hij weet de toegang tot informatie over het ontstaan van de Bijbel, de culturele en literaire achtergronden van het boek. Die kennis komt de gemeente prima van pas bij het lezen en het verstaan van de Bijbel. En het maakt enthousiast voor wat er nog meer in de Bijbel te vinden is.

Actuele thema’s

Ik wandel langs bovengenoemde suggesties en gebruik hiervoor de recente NBG-publicatie Ballingen, Buren en Buitenlanders. De vreemdeling en de Bijbel². Een actueel thema, dat zich goed leent om gemeentebreed een bijbelstudie over te doen: ook kerkgangers komen vreemdelingen tegen, soms in de gedaante van vluchtelingen en asielzoekers, soms als ‘probleemgevallen’ en buitenstaanders. Wanneer je als voorganger of predikant deze verscheidenheid signaleert, hoe kun je dan het gebruik van de Bijbel stimuleren?

1. Ga met behulp van een concordantie in een bijbelstudiegroep, leesgroep of bijvoorbeeld jeugdgroep op zoek naar alle teksten en tekstgedeeltes die te maken hebben met de vreemdeling.
In de Bijbel vind je geen eenduidig beeld over het omgaan met de vreemdeling. Sommige verhalen gaan over vreemdelingen in Israël, zoals Ruth, een Moabitische. Zij gaat met haar schoonmoeder Noömi in Israël wonen. Andere teksten keren zich tegen vreemdelingen: je mag niet met hen trouwen (Ezra 9 vers 1-15).
Die verschillende bijbelverhalen en wisselende perspectieven bieden ruimte voor meerdere ervaringen. Die vormen een uitnodiging tot nadere bestudering en verdieping. En dan begint het gesprek met de Bijbel in de hand.

2. Doe onderzoek naar de context van het verhaal.
Het hoofdstuk van Ruths aankomst in Israël is de inleiding van een prachtig geschreven verhaal. Het heeft een happy-end. Het roept in herinnering de oorsprong van (het volk) Moab, een van de vijanden van Israël, de nakomelingen van de zoon (en kleinzoon!) van Lot met zijn oudste dochter. Het verhaal van Ruth blikt ook vooruit: Ruth is de voormoeder van de belangrijke koning David.

3. Bestudeer de historische en culturele achtergrond
Vrouwen, weduwen en vreemdelingen hebben het zwaar. Dat wordt duidelijk bij nadere bestudering van de historische en culturele achtergrond van het boek Ruth. Zij zijn afhankelijk van de welwillendheid van hun omgeving, ook al zijn er wetten die oproepen tot bescherming van deze zwakkeren in de samenleving. Wordt die verantwoordelijkheid wel genomen? Boaz neemt die verantwoordelijkheid, hoewel hij geen verplichtingen heeft. Noömi en Ruth hebben te eten en later trouwt hij met Ruth. Dat verwijst naar de wet op het losserschap (zie Leviticus 25 vers 25) en de wet op het zwagerhuwelijk (zie Deuteronomium 25 vers 5-10).
Verder is opvallend dat het gemengde huwelijk niet geproblematiseerd wordt. Dit in tegenstelling tot andere bijbelteksten, zoals de eerder genoemde tekst in Ezra.

4. Bespreek het genre van de tekst.
Het boek Ruth is een novelle, over strijd en overlevingsdrang, over vreemdelingschap en thuiskomen. Het zou een schets kunnen zijn van het leven van veel ‘nieuwe’ Nederlanders: velen vinden hun plek in de samenleving niet zonder moeite. Zij hebben, net als Ruth, veel moeten achterlaten.
De houding van de landgenoten van Noömi is minstens zo opvallend: Ruth behoudt haar identiteit als Moabitische, maar krijgt een plaats in hun midden.

5. Wat heeft het gedeelte ons nu te zeggen?
Na deze uiteenzetting, is het tijd om de brug naar de eigen situatie te slaan: hoe hebben Ruth en de lezer met elkaar te maken? Weerspiegelt het een ideaal dat we willen realiseren? Dan kan het een richtlijn zijn voor onze omgang met ‘vreemdelingen’, de buitenstaanders die deel uitmaken van onze gemeenschap (kerk, dorp, woonerf, school, etc.). Of biedt Ruth een spiegel waarin wij kunnen zien welke grote verantwoordelijkheden we dragen, als groep of als individu, en hoe zwaar dat ons soms valt.

Slow food

Laat het bijbelverhaal, met de achtergrondinformatie, en de eigen situatie met elkaar in gesprek komen. Zo ontdekken bijbellezers dat de bijbelverhalen hen iets te melden hebben: een echo uit een ver verleden, een commentaar bij de actualiteit, een visioen voor de toekomst, een onvervuld verlangen. En dat kost tijd, moeite en aandacht. De Bijbel is als slow food: je ontdekt smaken, geuren en lang vergeten gerechten. Dat stilt de honger. En smaakt uiteindelijk naar meer.

Met dank aan Joyce van de Veen en Jaap van Dorp.

Bronvermelding

1. De inleiding in de Jongerenbijbel biedt een duidelijk overzicht over het lezen van de Bijbel, Jongerenbijbel, ‘Hoe lees je de Bijbel?’ (pagina V18-V21), NBG/Heerenveen 2006.
2. Rieuwerd Buitenwerf en Clazien Verheul (red.), Ballingen, Buren en Buitenlanders. De vreemdeling en de Bijbel, NBG/Heerenveen, 2007. Dit boek is samengesteld voor de Bijbel10daagse 2007 en behandelt bijbelteksten over de vreemdeling en de Bijbel.
3. Lees de Bijbel online via www.debijbel.nl

Uit idea(z)

Dit artikel werd geschreven voor idea 6 van 2007. idea is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.