Kinderen en rouw

Rouwtaken

De verschillende situaties van verlies hebben met elkaar gemeen dat er een (rouw)proces op gang komt om dit verlies te verwerken. Voorbeelden van zulke situaties zijn: overlijden van een geliefd persoon of huisdier, echtscheiding, verhuizen, adoptie, pleegzorg, ziekte, verlies van perspectief.
Bij een rouwproces spreken we meestal over enkele opeenvolgende fases: ontkenning, boosheid, depressiviteit, en het aanvaarden van het verlies. Toch is het in de praktijk moeilijk om deze fases als opeenvolgend te zien. Ze lopen eerder dwars door elkaar heen en keren telkens weer terug op bepaalde momenten.
Het verwerken van verlies gaat niet vanzelf, pijn slijt niet door de tijd. Wil je goed door een rouwproces heen komen, dan zul je daar aan moeten werken. Beter is het dan ook om te spreken van rouwtaken.

Aanvaarden

De eerste rouwtaak is: het aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies.
Het is normaal dat je na het overlijden van iemand ervaart dat die persoon er nog is. Dat hoort bij deze fase waarin de realiteit nog niet altijd tot je door wil dringen. Maar zonder besef van verlies hoef je dit ook niet te verwerken.
Daarom is de confrontatie met de werkelijkheid van groot belang. Het is belangrijk om aanwezig te zijn bij de laatste momenten en afscheid te kunnen nemen van de overledene. Het bijwonen van de begrafenis moet ook voor kinderen tot de mogelijkheid horen. Vraag of kinderen erbij zouden willen zijn en bereid hen voor op wat ze dan kunnen verwachten, hoe zo'n begrafenis(dienst) verloopt.

Ervaren

De tweede rouwtaak is het ervaren van pijn en verdriet.
De tijdelijke en heftige pijnscheuten zijn vervelend, maar wel noodzakelijk om gevoeld te worden. Verdriet mag geuit worden. Toch voelen kinderen soms een tijdlang niets tot nauwelijks iets. Dit is normaal en je kunt dat vergelijken met een natuurlijke zelfbescherming. Vaak zie je kinderen vlak na de begrafenis weer vrolijk buiten spelen. Niet omdat ze niet verdrietig zijn, maar omdat kinderen maar een bepaalde hoeveelheid verdriet kunnen verwerken. Daarna moet het leven weer even 'gewoon' zijn. Spel is een belangrijke uitlaatklep voor kinderen.
De moeilijke momenten zijn vaak verjaardagen, feestdagen en bijzondere gebeurtenissen. Je kunt niet zeggen dat het na een half jaar of een jaar wel over moet zijn. Het gemis blijft. Elk kind heeft een eigen manier om dit verdriet te voelen en bepaalt zelf hoe lang dat duurt.

Aanpassen

De derde rouwtaak is: het aanpassen aan de omgeving zonder de overledene.
Elk kind had een eigen unieke relatie met de overleden geliefde. Dat hangt sterk af van de rol die de overledene had t.o.v. het kind. Men verliest veiligheid, een ouder die praktisch verzorgde, men verliest iemand die troostte of knuffelde, men verliest een raadgever, maat et cetera. Het helpt om hierover concreet te praten of kinderen te laten tekenen wat ze vaak deden met de overledene. Zoek vervolgens concrete invulling.

Opnieuw leren houden van het leven

De vierde rouwtaak is: het geven van een nieuwe plaats aan de overledene en opnieuw leren houden van het leven.
Velen voelen zich schuldig als ze na een tijdje niet meer elke dag stilstaan bij het verlies. Dit betekent niet dat men niet meer houdt van de geliefde, maar dat de intensiteit van de band anders wordt. Geleidelijk ontstaat er weer emotionele energie voor andere dingen. Je bent niet meer zo vreselijk moe, zoals in het begin. Voor de meeste mensen en kinderen is deze taak het moeilijkst. Het is echter van groot belang omdat je anders niet meer verder leeft en je niet meer bindt aan mensen.

Rouwtaken voltooid

Men kan niet precies aangeven hoe lang het duurt voordat de rouwtaken voltooid zijn. Soms is dat een of twee jaar, maar ook vijf jaar komt voor. Het gaat daarbij niet om vergeten, maar om integreren. Het verdriet is niet meer zo allesoverheersend, met lichamelijke verschijnselen. Men kan het leven weer aan en voelt zich meestal weer in staat om te genieten van de alledaagse dingen.

Wat kun je doen?

• Praten met kinderen over het verdriet. Emoties mogen.
• Kinderen kunnen hun emoties soms beter uiten in spel, een tekening of muziek.
• Bidden. God wil een Vriend en Vader zijn voor het kind. Hij heeft de Trooster gegeven om bij hen te zijn. Er mag dankbaarheid zijn als er zekerheid is dat de overledene nu in de hemel is.
• Ga samen met het kind na wat voor soort contact het had met de overledene en zoek naar een andere invulling (gezelligheid; samen sporten; samen praten).
• Zijn er nog dingen die het kind had willen zeggen tegen die persoon? Help met het schrijven van een brief aan die persoon of met het vertellen aan God.
• Laat het kind ruimte geven aan zijn of haar verdriet, maar zonder zich helemaal terug te trekken. Help bij het naar de kerk en de club blijven gaan et cetera.

Straf

Kinderen kunnen zich schuldig voelen over de dood van een geliefde. Ze denken dat ze de oorzaak zijn van de ziekte of het overlijden. Soms gaan kinderen zich zo negatief gedragen dat ze wel straf moeten krijgen, of ze straffen zichzelf. Erover praten, begrip en goede informatie voor het kind is van belang.

De ontwikkelingsfases van een kind

• Heel jonge kinderen hebben vooral behoefte aan een goede en regelmatige verzorging, aanraking en geborgenheid. Wanneer dit plotseling wegvalt huilen ze veel, maar wanneer de zorg weer wordt opgepakt zullen heel jonge kinderen daar goed op reageren. Let er wel op dat de zorg niet door veel wisselende personen wordt opgepakt, want anders kan een kind zich aan niemand gaan hechten.
• Peuters en kleuters kunnen nog niet goed verwoorden wat het verlies voor hen betekent, maar ze ervaren het verlies wel heel intens. Ze zullen vragen stellen waarom papa of mama niet terugkomt. Kinderen kunnen opstandig en boos zijn.
• Kinderen tot een jaar of acht begrijpen al iets meer van wat er gebeurd is en kunnen er beter over praten. Toch zullen ze hun gevoelens vaak wegstoppen, omdat ontkenning een goede zelfbescherming is. Spel is een geschikte uitlaatklep voor hun vragen en emoties.
• Kinderen van 8 tot 12 jaar zijn voor hun dagelijkse verzorging minder afhankelijk van de ouders, maar ze zijn nog wel erg kwetsbaar. Moeilijk gedrag wordt meestal niet herkend als een uiting van verdriet of vraag om begrip, aandacht of troost. Sommigen in deze leeftijdsfase werpen zich op het overnemen van allerlei zorgtaken of richten zich te sterk op onafhankelijkheid.