Hoe is het mogelijk dat jongeren massaal afhaken op catechisatie en tegelijkertijd enthousiast het geloof onderzoeken op een Youth Alpha? Werkt catechese niet meer?
‘William, wil jij je iPod uitzetten, we gaan nu danken?’ Het is niet de eerste keer dat de predikant dit vraagt. De iPod wordt uitgezet en als één van de eersten vertrekt William. De week erna is William niet meer op catechisatie, afgehaakt. Hij is niet de enige.
Twee jaar later besluit de predikant een kijkje te nemen bij de Youth Alpha-cursus die de gemeente geeft. Tot zijn verbazing ziet hij William en andere voormalig catechisanten enthousiast ‘kennismaken’ met het christelijke geloof.
Middeleeuwen
In de kerkgeschiedenis zien we dat de kerk vanaf de tweede eeuw catechese gaf aan volwassenen die nog niet tot de christelijke gemeente behoorden. In twee tot drie jaar, voorafgaand aan de doop, behandelden ze onderwerpen als de persoonlijke relatie met God, hoe je deel uitmaakt van de christelijke gemeente en hoe je christen bent in de wereld.
In de Middeleeuwen, na het inburgeren van de kinderdoop, verdween de catechese bijna. De Reformatie stelde deze opnieuw in, al werd de catechese nu ná de doop aan kinderen gegeven, leidend naar de (openbare) geloofsbelijdenis. Later in de Reformatie ontwikkelde de catechismus zich tot hét leerboek voor de jongeren in de kerk. Ook vandaag de dag richt cathechese zich op jongeren in de gemeente met als doel ze te laten groeien in kennis van het geloof.
Crisis
De laatste decennia ontstaan er steeds vaker nieuwe leervormen van geloofsonderwijs en ondergaan methoden vernieuwingen en aanpassingen. Een inmiddels ingeburgerde vorm is huiscatechese waarbij enthousiaste gemeenteleden kennis overdragen aan jongeren. Een andere vorm is keuzecatechese waarbij jongeren met hun ouders kiezen uit kortlopende activiteiten rondom zingeving, actualiteit, traditie, enzovoort.
Ondanks vernieuwingen in methoden zien we jongeren afhaken en spreken we over een crisis in de catechese. De signalen zijn: gedemotiveerde catechisanten en catecheten en ouders en kerkenraden die weinig betrokken zijn. We zien huisgroepen waar de inhoud het verloren heeft van de gezelligheid en keuzecatechese die weinig relationeel is door de kortlopende activiteiten en waar de ‘rode draad’ van het seizoen verdwenen is.
De vraag die opkomt is waarom we spreken van een crisis in de catechese en gelijkertijd zien dat Youth Alpha floreert. Vijftig procent van de jongeren die bij Youth Alpha kennismaakt met het geloof heeft een kerkelijke achtergrond! Jongeren die afhaken op catechisatie blijken dus wel degelijk meer te willen weten over het geloof. We zien ze ook zoekend op internet, komen ze tegen op jongerenavonden en festivals. Ze zijn nieuwsgierig hoe je Gods stem kunt verstaan en willen weten wat de Bijbel hen vandaag te zeggen heeft. En toch haken ze af op het traditionele geloofsonderwijs.
Een verklaring lijkt te liggen in het feit dat Youth Alpha beter aansluit bij zoekende jongeren. Wellicht kunnen elementen die Youth Alpha aantrekkelijk maken ook de reguliere catechese dienen.
Relevant
Om cognitief aan te sluiten bij jongeren is het goed om kritisch te kijken naar vorm, inhoud, didactiek en methode.
Voor jongeren is het essentieel dat de inhoud van de leerstof relevant is. Het is nodig dat we de bijbelkennis en de vraagstelling van de catechismus die veel traditionele gemeenten gebruiken voor jongeren ‘vertalen’: Het 'wat nut mij' is een andere manier om te zeggen, ‘maar wat heb ik er dan aan?’ Jongeren die Youth Alpha volgen buigen zich ook over (Heidelberger) vragen als ‘Hoe kan ik zeker zijn?’ en ‘Waarom is bidden nodig?’ Vertel jongeren niet zozeer hoe het zit, maar laat hen verschillende opvattingen over het onderwerp zien. Begeleid hen in het zoeken naar antwoorden op hun eigen vragen. Geef kennis mee waardoor ze niet op gevoel keuzes maken, maar deze ook verstandelijk kunnen beredeneren.
Kinderen van acht tot en met twaalf zijn heel goed in het opzuigen van cognitieve feiten. Misschien pleit dat voor een verjonging in de catechese. Neem daarbij mee dat kinderen op steeds jongere leeftijd een geloofskeuze maken.
Bied kennis aan op een actieve, aantrekkelijke manier in een actuele vorm. Gebruik bijvoorbeeld de beamer, YouTube-filmpjes, creatieve werkvormen, spellen, enzovoort. Geloofsonderwijs concurreert met allerlei activiteiten waar jongeren uit kunnen kiezen en moet dus iets te bieden hebben. Belangrijker dan de methode is de catecheet en zijn rol. Uiteindelijk zorgt de relatie ervoor dat jongeren ook geïnteresseerd zijn in de cognitieve kennis.
Relationeel
Als het goed is, laat een catecheet zien dat geloven meer is dan cognitieve kennis: het is een relatie met God. Jongeren zoeken naar relaties en het zelf ervaren van God en spiritualiteit. De catecheet is voor hen een rolmodel. Een relationele catecheet:
- is voor jongeren een voorbeeld van hoe je een relatie met God hebt en onderhoudt. Wat de catecheet zegt en voorleeft onthouden en integreren jongeren.
- laat zien dat deel uitmaken van een gemeenschap een meerwaarde is voor hun leven. De catecheet gaat na of ‘zijn’ jongeren vrienden hebben binnen de gemeente of naar club gaan. Zonder relaties in de gemeente is afhaken een kleine stap.
- luistert naar jongeren. Jongeren voelen haarscherp aan of de catecheet oprecht geïnteresseerd is in hen of catechese ‘moet’ geven. Raakt het de catecheet dat William niet geïnteresseerd is in God of vindt hij dat zijn verhaal onderbroken wordt als hij de Ipod in zijn oren duwt? Jongeren geven ontzettend veel als je echt in ze geïnteresseerd bent.
- durft eigen geloofservaringen te delen.
Missionair
Vanuit de praktijk zien we dat met bovenstaande aanpassingen de tijd van catechese niet voorbij is, maar missionair kan zijn. Wij horen van catecheten die aan het einde van het seizoen weten waar jongeren staan. Van jongeren die tot geloof komen en groeien in hun geloof. Dan werkt catechese aanstekelijk! Jongeren ervaren gemeenschap tijdens een catechese-uurtje en nemen door de laagdrempelige sfeer hun ongelovige vrienden mee.
Catechese is niet op zijn retour, maar retro: het wordt weer gegeven aan hen die nog niet tot de christelijke gemeente behoren, net zoals in de kerk van de eerste eeuwen!
Gebruikte bronnen:
Dingemans G.D.J., ‘In de leerschool van het geloof’, Kampen, Kok, 1995.
Van Campen en Vergunst (red), Wim Verboom ‘Ambassadeur van de catechese’, Zoetermeer, Boekencentrum, 2006.
Uit ideaz
Dit artikel werd geschreven voor IDEA 5 van 2009. IDEA is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.
