Als een onderzoek laat zien dat 9 op de 10 van de vrouwelijke voorgangers seksisme ervaart in haar werk, is het niet vreemd dat dit opnieuw een discussie oplevert over de rollen van man en vrouw in de kerk. Dat werd vorig jaar juni dan ook goed zichtbaar toen het rapport van Aliene Boele (Nederlands Dagblad) verscheen. De één riep: 'De Protestantse Kerk moet stoppen met het tolereren van uitsluiting van vrouwen in het ambt door de Gereformeerde Bond', de ander zei: 'Als deze vrouwelijke predikanten niet tegen de Bijbelse leer ingingen, hadden zij dit probleem ook niet gehad.' Dat roept de vraag op: is de interpretatie dat de Bijbel geen ruimte voor vrouwen biedt in leiderschap in zichzelf seksistisch? En legitimeert dat het seksisme? Of is aanhangen van deze visie in zichzelf niet seksistisch, maar zit het seksisme in hoe we ermee omgaan?
Vanuit het netwerk Gelijkwaardig leiderschap vroegen we Robert Plomp hierover te spreken tijdens een lunchevent dat we organiseerden. Hij schreef eerder een artikel waarin hij helder onderscheid maakt tussen rechtvaardige en onrechtvaardige motieven die er kunnen zijn voor het uitsluiten van vrouwen in kerkelijk leiderschap. Daarbij stelt hij (mijns inziens terecht) dat 'de eventuele legitimiteit niets afdoet aan het feit dat iemand wordt beperkt vanwege haar geslacht. Die erkenning is belangrijk.' In de bijdrage van het lunchevent (ingekort verschenen in het Nederlands Dagblad), gaat Robert hier verder op in aan de hand van de metafoor met de praktijk van korfbal. Hij concludeert: 'Een klassieke visie op het ambt is in haar grondbeginsel niet seksistisch. Sterker nog, er zijn redenen aan te nemen dat er minder alledaags seksisme voorkomt in behoudender kerken. Dat betekent niet dat er geen seksistische ideeën en motieven kunnen leven, die ten onrechte aan het geloof gekoppeld worden. Ook de manier waarop de rolverdeling in de praktijk uitwerkt is vrijwel altijd eenzijdig, en dus seksistisch. Het geloof dat man en vrouw een eigen plek hebben leidt in de praktijk tot een situatie waar de vrouw wel beperkt wordt, maar de man niet.' Naar aanleiding van deze conclusie én dezelfde korfbalmetafoor, reageert Laura Dijkhuizen met een opinie-artikel bij dezelfde krant. Zij stelt: 'Ik durf te beweren dat de rolverdeling binnen de kerk naar aanleiding van een bepaalde visie op de Bijbel, in zichzelf seksistisch is. Waarbij ik niet wil zeggen dat de motieven van diegenen die hierin meegaan, seksistisch zijn, maar het systeem rondom de klassieke visie zoals hij dit noemt, is dit wel degelijk.' Verschil van inzicht dus.
Het is duidelijk dat seksisme voorkomt in zowel kringen waar theologisch geen bezwaren zijn voor vrouwen in leiderschap als in kringen waar deze bezwaren wel leven.
Maar maakt het eigenlijk uit?
Voor mij maakt het niet zo heel veel verschil. Want de oproep om de pijn van seksisme serieus te nemen blijft stevig staan. Het is duidelijk dat seksisme voorkomt in zowel kringen waar theologisch geen bezwaren zijn voor vrouwen in leiderschap als in kringen waar deze bezwaren wel leven. En bij mensen die daar ergens tussenin zweven. Maar ik zou willen zeggen: óók als je oprecht gelooft dat de Bijbel geen ruimte geeft voor de vrouw in het ambt, heb je een (pastorale) taak om met de gevolgen van deze overtuiging om te gaan. Om erkenning te geven aan de pijn die dit standpunt oplevert. Zelfs als je bij je standpunt blijft. Want ja, die ruimte is er. Als je er werkelijk van overtuigd bent dat jouw interpretatie van de Bijbel de juiste is, is het je te prijzen dat je hier trouw aan wil zijn. Gebaseerd op Romeinen 14 heb ik het daarmee te doen. Er is in onze reis als christen ruimte om verschillend te denken. We hebben elkaar daarin ruimte te geven. Ook als dat negatieve gevolgen heeft voor mij of iemand die mij lief is.
Kijken naar het hart
De onderzoeksresultaten over seksisme in de kerk roepen ons op om naar ons eigen hart te kijken. Wanneer we dit niet doen lopen we het risico om ons theologische standpunt te misbruiken om niet naar de pijn te hoeven kijken. Die van de ander en die van onszelf. Bovendien beperkt het onze vrijheid in de discussie wanneer we ongezonde aspecten aan ons eigen gedrag en onze eigen overtuigingen niet (willen) herkennen en erkennen. Ik zou ervoor willen pleiten om je eigen hart te onderzoeken. Welke beelden leven daar?
- Welk beeld heb ik van de man? En welk beeld heb ik van de vrouw? En hoe komen deze beelden tot uiting in mijn gedrag?
- Welke van deze beelden zijn gebaseerd op waarheid en geven vrijheid? En welke beelden leveren verkeerde vruchten?
- Is mijn visie puur gebaseerd op een poging om de Bijbel goed te begrijpen en Gods instructies na te volgen? Die al dan niet ruimte geeft voor vrouwen in kerkelijk leiderschap? Of zijn er andere aspecten die hebben bijgedragen aan mijn houding ten opzichte van mijn eigen en het andere geslacht?
- Wat zie ik voor ogen als ik aan mijn moeder denk? Welk beeld heeft zij mij gegeven van wat vrouw-zijn inhoudt? Wat zie ik voor ogen als ik aan mijn vader denk? Welk beeld gaf hij mij over wat man-zijn inhoudt? Wat leerde ik van mijn zus of broer?
- Welke associaties zijn beïnvloed door wonden en zonden?
- Welke associaties komen voort uit de cultuur? Niet alleen die van de hedendaagse samenleving, maar ook de cultuur van de kerk in de afgelopen eeuwen.
- Welke aspecten aan deze cultuur brengen leven? Welke aspecten ervaar ik als bedreigend? En waarom? Waar ben ik bang voor?
De antwoorden op deze vragen heb je wellicht niet zomaar in een of twee dagen. Deze antwoorden ontdek je in verbinding: allereerst met God. Vraag aan de Heilige Geest om je inzicht te geven in jezelf. Om dingen die misschien wel in het onderbewustzijn gebeuren, naar boven te brengen. Dit kan eventueel samen in het (gebeds)pastoraat of met vrienden. Maar wellicht durf je het ook aan om gewoon te gaan luisteren naar het verhaal van anderen en je oordeel uit te stellen (bekijk hiervoor bijvoorbeeld onze handreiking). Neem die verhalen mee en reflecteer erop. Breng het in gebed. En leer ervan.
Seksisme gaat dieper dan het geloven in specifieke roepingen voor beide geslachten
Van boven/onder naar naast
Seksisme gaat over ongelijkwaardigheid. Dat gaat dieper dan het geloven in specifieke roepingen voor beide geslachten. Het gaat om het zien van de ander als boven je of onder je. In dit geval als gevolg van je innerlijke overtuigingen over het andere geslacht. (In een eerder artikel schreef ik over het hebben van verschillende standpunten als aanleiding voor deze boven/onder-reactie.) Mede hierom kun je het probleem van seksisme niet bagatelliseren door te stellen dat het er niet zou zijn als de Bijbel daar geen reden voor gaf. Seksisme staat de eenheid in de weg en bemoeilijkt verbinding. Het is een reactie op onveiligheid, een zoektocht naar controle. Dat is de precies reden waarom het zo belangrijk is om te kijken naar het hart. Want, wanneer ik mijzelf (bewust of onbewust) boven de ander stel (vanwege haar vrouwzijn), doe ik dat dan omdat ik geloof dat de Bijbel mij daartoe roept? Of doe ik dat omdat ik me anders kwetsbaar en onveilig zou voelen? Omdat het me niet zo goed lukt om naast de ander te kunnen staan? En als ik mezelf juist onder de ander stel (vanwege zijn of haar sekse), verlangend naar goedkeuring, is dat dan nederig omdat de Bijbel mij daartoe oproept? Of is het een copingsmechanisme om (op een ongezonde manier) voor mijn onvervulde behoeften te zorgen?
Dit principe van boven/onder komt veelvuldig voor in relaties - in families, op het werk en in de kerk - en is de moeite van het onderzoeken waard. Want ik geloof dat juist de kerk de potentie heeft om een bevrijdend antwoord te zijn op deze dynamiek wanneer we de woorden van Jezus serieus nemen. Jezus zegt ons God lief te hebben boven alles en de naaste liefhebben als onszelf. De ander die staat naast ons, niet boven of onder. Als de kerk niet verschilt van de rest van de wereld als het hierom gaat, hebben we huiswerk te doen. Zonde te erkennen. Vergeving te ontvangen. Gods nabijheid (en die van de ander) te zoeken om ons hart te laten helen. Wanneer we leren om werkelijk naaste te zijn, zal de wereld om ons heen het verschil merken.
Stel de juiste prioriteiten
Als het gaat om de vraag of de Bijbel ongelijke behandeling op basis van geslacht legitimeert, kunnen we van mening verschillen. Die discussie mogen we ook prima voeren. Praat erover. Ga de confrontatie (respectvol) aan. Maar ik zou ook willen zeggen: laten we éérst de ander, onze naaste, liefhebben als onszelf. Laten we pijn die seksisme veroorzaakt serieus nemen en er gewoon even bij blijven. Zonder het op te lossen, weg te poetsen of te willen legitimeren. Als we dat leren, geeft dat ruimte aan een ieder. Het brengt leven. En als ik Jezus woorden mag geloven: is dát waar Hij voor kwam. Leven brengen in al zijn volheid (Johannes 10 vers 10). Daarin mogen we Hem volgen.
Thema: Meer dan sekse
Dit artikel hoort bij het thema 'Meer dan sekse' van ons netwerk Gelijkwaardig leiderschap. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.
Over Jan Willem Janse
Jan Willem Janse is relatiemanager Kerk & Media bij MissieNederland.
Hij is onderdeel van het kernteam van het netwerk Gelijkwaardig leiderschap binnen MissieNederland.
