Angst, rouw, verdriet, spanningen in het gezin, eenzaamheid, verveling, geloofstwijfels of zingevingsvragen. Welke rol heeft de kerk in het welzijn van kinderen tieners en jongeren?
Tijdens de coronapandemie zien we meldingen van huiselijk geweld stijgen. Diverse instanties, zoals de kindertelefoon, geven aan dat ze een exponentiële groei zien in kinderen en tieners die bellen vanwege eenzaamheid, depressieve klachten en problemen thuis.
In alle tijden en zeker in die van crisis kun je als kerk een positieve invloed hebben op het welzijn van kinderen, tieners en jongeren in maar ook buiten jouw gemeente. Via het (missionair) jeugdwerk kun je bovendien een signalerende functie hebben wanneer het welzijn in het geding komt. Welke soorten nood ervaren jongeren die specifiek aan de coronacrisis gerelateerd zijn? Of welke soorten nood waren er al, maar worden door deze crisis versterkt?
Met deze handreiking geven we lokale kerken zicht op welke noden er zijn en hoe de gemeente kan bijdragen aan het welzijn van de kinderen, tieners en jongeren in en om hun geloofsgemeenschap.
Algemene tips voor jouw kerk
De kerk is waardevol!
Realiseer je dat jouw gemeentezijn en jeugdwerk waardvol is voor het welzijn van kinderen, tieners en jongeren. Blijf dus bouwen aan relationeel (missionair)jeugdwerk en gemeentezijn. Want een luisterend oor, een goed gesprek, een online jeugdwerkprogramma met leeftijdsgenoten of online ontmoeting met andere ouders kan helpen de spanning te verlichten en de zorg te delen.
Maak zichtbaar dat je de nood serieus neemt
Benoem bijvoorbeeld de diverse soorten van nood tijdens de online kerkdienst, kindermomenten en jeugdwerkbijeenkomsten. Zorg dat ouders, kinderen, tieners en jongeren weten waar ze in je gemeente of daarbuiten (www.veiligthuis.nl of www.chris.nl) naar toe kunnen als ze nood ervaren. Word zelf ook bewust van wat de effecten zijn van de pandemie op jeugd. Het Nederlands Jeugd Instituut verzamelt alle onderzoeken over het effect van de corona crisis op kinderen, tieners en jongeren.
Structureer
Stel (opnieuw) een groep samen die zich verantwoordelijk voelt voor het geheel van het jeugdwerk. Zo kun je als groep nadenken over hoe je structuren opbouwt of versterkt waarbinnen je nood kunt signaleren of verlichten. Realiseer je dat soms vroegere kartrekkers nu die rol niet kunnen vervullen door de extra druk die zij ervaren.
Ondersteun, bemoedig en reik informatie aan
Ondersteun ouders, jeugdleiders en gemeenteleden in het zorgen voor kinderen en jongeren. Bemoedig ze om relaties te versterken en reik ze informatie aan hoe ze noden kunnen signaleren en hoe ze daarop kunnen reageren.
Gebruik bijvoorbeeld het spel Alert! van het Leger des Heils voor jeugdleiders om met elkaar in gesprek te gaan over veiligheid.
Vergroot je blik
De noden van kinderen, tieners en jongeren buiten jouw geloofsgemeenschap zijn niet heel anders dan de nood binnen jouw gemeenschap. Misschien is het juist nu het moment om je blik te vergroten en ook om te zien naar de vrienden van de jongeren uit de kerk of contact te leggen met de jongeren in de wijk. Rust de tieners en jongeren uit jouw gemeente toe wat zij kunnen doen als ze nood signaleren bij hun vrienden.
Tips voor iedere soort nood
We herkennen op deze pagina diverse soorten van nood. Per nood vind je een uitleg en tips die je helpen om rondom deze nood in beweging te komen.
Snel naar:
angst - verdriet en rouw - spannningen in het gezin - verveling, eenzaamheid en problemen met eigenwaarde - (geloofs)twijfel en vragen
Angst
Mensen van alle leeftijden zijn bezorgd over de verspreiding van het coronavirus. Angst op zichzelf is niet slecht. Angst helpt ons alert te zijn. Een beetje angst voelen is in deze tijd wel logisch. Wel is het goed om te weten dat kinderen vaak realiteit en fictie niet van elkaar kunnen scheiden, waardoor angst ook intenser kan worden ervaren. Ook de hersenen van tieners zijn nog niet zo ontwikkeld dat ze goed kunnen relativeren waardoor zij emoties bijzonder intens ervaren. Naast angst voor het virus zien we ook angst voor gezondheid van geliefden met kwetsbare gezondheid of angst voor het al dan niet verliezen van banen van ouders en de financiële spanning die dat oplevert. Angst kan ook worden opgeroepen door nepnieuws.
Goede bronnen
Wijs kinderen, tieners en jongeren op de gevaren van nep-nieuws. Verwijs als het gaat om de coronacrisis naar goede informatiebronnen zoals RIVM en de Nederlandse Vereniging van Intensive Care.
Jong Protestant maakt een werkvorm Help! Het coronavirus!? om ingesprek te gaan met tieners over het coronavirus
Neem de angst serieus
Neem de angst van het kind serieus, zonder het te groot te maken. Vaak spelen onzekerheid en onwetendheid een rol bij angstige gevoelens. Probeer te achterhalen waar de angst door komt.
Het Kenniscentrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie verzamelde tips voor ouders om in gesprek te gaan met hun kind. Het Nederlands Jeugdinstituut heeft ook een kennis dosier Angst met meer informatie en inzichten over als angst een belemmering wordt.
Praat met ze
Geef uitleg over het virus en de maatregelen die worden genomen. Stem dit af op het niveau van het kind. Geef ouders en kinderwerkers tips rondom praten met kinderen.
Zorg voor Jongeren schreef een artikel voor tienerwerkers om te helpen in je gesprekken iets dieper te gaan en te ontdekken wat er echt leeft.
Verdriet en rouw
Er is een kans dat door het gevolg van het coronavirus een familielid of bekende van een kind, tiener of jongere komt te overlijden. Er is een kans dat bij het verlies van bijvoorbeeld een grootouder het kind door het virus geen afscheid kan nemen, of niet aanwezig kan zijn bij een begrafenis, door de beperkte aantal gasten. Rouwen is al een ingewikkeld proces, maar kan ik deze tijd nog ingewikkelder zijn.
Naast verdriet en rouw om overlijden zullen kinderen, tieners en jongeren verdriet en rouw ervaren om wat in deze tijd niet meer kan. Examens, kamp, schoolfeesten, festivals, wedstrijden waar ze het hele jaar al naar uitkijken die niet door gaan, of niet zo zijn als wat ze gehoopt hadden.
Geef rouw de ruimte
Rouw is nodig om uiteindelijk om te kunnen gaan met een nieuwe realiteit. Als kerk kun je helpen door die ruimte te benoemen en te bieden. Rituelen kunnen ook voor kinderen, tieners en jongeren die ruimte geven. Dit geldt niet alleen voor rouw bij overlijden, maar ook bij ander gemis.
Jong Protestant maakte een werkvorm om met jongeren in gesprek te gaan over dood en afscheidnemen.
Stichting Achter de Regenboog biedt diverse tips rond rouw en verlies bij kinderen en jongeren.
Vind en deel kennis over rouwen
Zorg dat je zelf en ouders van kinderen weet wat nodig is bij rouw. Rouwen heeft fasen maar gaan, zeker bij kinderen, niet altijd chronologisch. Verdriet en rouw hoort bij het leven. Voor de meeste kinderen is het overlijden van hun grootouders het eerste overlijden wat ze meemaken. Je kunt hen helpen in hun proces. Kijk bijvoorbeeld naar deze video over het verwerken van verlies. Of bekijk de website van In de Wolken waar ze zeventien tips geven voor kinderen in rouw.
Rouwen om klein leed
Je vrienden niet zomaar een knuffel geven. Eo-jongeredag, of die ene conferentie gaat niet door, geen 'gewone' afsluitring van het schooljaar, niet naar opendagen voor je vervolg school of studie. Heb oog voor klein leed en zet het niet tegenover groter leed. Erken dat ook dit pijn doet en rouw verwerking nodig heeft.
Corien Rietberg van Zorg voor jongeren schreef een artikel Oog hebben voor klein leed voor Geloof in het Gezin.
Het boek Zinken of Zwemmen is een werkboekje voor jongeren vanaf 14 jaar om hen te helpen om te gaan met gevoel van somberheid.
Spannningen in het gezin
Het zijn onzekere tijden. Kinderen, jongeren en ouders zijn veel meer thuis dan gewoonlijk, wat voor wrijving kan zorgen. Ook kunnen er spanningen ontstaan door angsten en rouw. Deze spanningen hebben invloed op de relaties binnen het gezin; de relaties tussen de ouders, tussen ouder en kind en tussen kinderen onderling. Het kan zijn dat het niet lukt om het gezellig en veilig te houden in het huis. Relaties die voor de coronacrisis al kwetsbaar waren, komen nog meer onder spanning of gaan kapot door de ervaren druk.
Verlaag de druk voor ouders
Kijk hoe je als kerk de druk kunt verlagen voor ouders. Dat betekent wellicht ook de gezinnen niet overvoeren met wat ze allemaal moeten of kunnen doen in deze tijd. Kijk ook welke rollen ouders hadden in de kerk en bespreek met hen of en hoe ze dat nog kunnen doen. Biedt eventueel handvatten voor partners om goed te blijven communiceren met elkaar in deze tijd. Geef ze bijvoorbeeld de Couple-cards van Youth with a Mission Family Ministry.
Wijs ouders bijvoorbeeld op de webinars van Centrum Jeugd en Gezin over het omgaan met spanningen in het gezin.
Geef een uitweg
Biedt kinderen, tieners, jongeren en hun ouders een uitweg. Zorg dat ze weten waar ze in je gemeente of daarbuiten naar toe kunnen als ze nood ervaren. Verwijs bijvoorbeeld www.veiligthuis.nl of wijs hen op de mogelijkheden om (anoniem) contact op te nemen met Chris online www.chris.nl
Blijf in contact
Blijf in contact met de gezinnen in en om je gemeente om zicht te houden op welke behoeftes en noden er zijn. Verwijs eventueel door naar instanties als dat nodig is. Gebruik hier het bestaande jeugdwerk en jeugdpastoraat. Heb je in jouw gemeente geen jeugdpastoraat of jeugdwerk? Vraag begeleiding van diverse organisaties om dit op te zetten. Zo hebben zowel HGJB als Jong Protestant een basiscursus pastoraat. Bovendien geven Chis Online en Zorg voor jongeren ook trainingen rond pastoraat.
Verveling, eenzaamheid en problemen met eigenwaarde
In deze tijd waarin kinderen, tieners en jongeren minder kunnen en mogen doen met een ander is er logischer wijs ook sprake van verveling. Zeker wanneer er sprake is van een avondklok. Verveling hoeft niet iets negatiefs te zijn. Uit onderzoek blijkt dat verveling creativiteit kan stimuleren. Wel blijkt langdurige verveling ook invloed hebben op de welzijn en gevoel van eigenwaarde van een kind, tiener of jongere. Eenzaamheid kan bovendien depressieve gedachten versterken.
Blijf (relationeel) jeugdwerk bieden
Juist jeugdwerk kan hierin veel betekenen. Gebruik je (online) jeugdwerk om kinderen, tieners en jongeren te verbinden. Wil je tips voor het opzetten van jeugdwerk in deze tijd? Beluister de verschillende INNOV8-podcasts over online jeugdwerk en jeugdwerk in coronatijd. Diverse jeugdwerkorganisaties ontwikkellen bruikbare online jeugdwerkprogramma's, zoals Youth for Christ en Jong Protestant.
Denk aan elkaar
Help gemeenteleden om kinderen, tieners en jongeren niet te vergeten in het omzien naar anderen. Koppel bijvoorbeeld ouderen met een kind. Wijs op de verjaardagen van kinderen en moedig gemeenteleden aan om een kaartje te sturen als het kind jarig is. We verzamelden ook tips van jeugdwerkprofessionals om in deze tijd een warme gemeenschap te zijn voor jongeren.
.
Geef ze verantwoordelijkheid
Kijk hoe je kinderen, tieners en jongeren in kunt zetten in de gemeente en/of jeugdwerk. Geef hen uitdagende verantwoordelijkheden waardoor ze ook voor de lange termijn ontdekken wat hun plek en waarde is in de maatschappij.
(Geloofs)twijfel en vragen
Waar is God in dit alles? Lijden in combinatie met een liefdevolle God brengt altijd vragen naar boven. Ook in allerlei media wordt daar over geschreven, is het een straf? Is het een zegen? Kinderen en tieners hebben vaak een groot vertrouwen in God. Maar komen nu voor vragen te staan.
Ga het gesprek aan
Poets vragen en twijfels niet weg, maar ga het gesprek aan. Bekijk bijvoorbeeld samen de filmpjes van Youth for Christ Het voordeel van twijfel, van Corjan Matsinger en Reinier Sonneveld. Goed om met tieners en jongeren te kijken maar ook waardevol voor volwassenen om eens na te denken en in gesprek te gaan over twijfels. Realiseer je dat er meer kans is op geloofsgroei als je ruimte geeft om twijfel uit te spreken en het te bespreken.
Ruimte voor twijfel in het jeugdwerk
Geef ruimte in je (online) jeugdwerk voor vragen en twijfels. Gebruik bijvoorbeeld in je jeugdwerk het materiaal van Jong Protestant: Voordeel van de twijfel.
Help ouders
Help ouders om het gesprek aan te gaan met hun kinderen. Twijfels horen ook in het bijzonder bij tieners en jongeren. Het is een tijd waarin ze hun eigen geloofsmening vormen. Het is dus juist een kan om met elkaar in gesprek te gaan. Lees het artikel van Geloof in het Gezin over Geloofstwijfel bij tieners. Of geef de tips uit het artikel van Zorg voor jongeren over hoe je een goed gesprek kunt voeren.
Over deze handreiking
Deze handreiking werd gemaakt in samenwerking met:
Marc Potters – Leger des Heils
Diederik van Os – Youth for Christ
Jeroen voor ’t Hekke – Stronglife
Corien Rietberg – Zorg voor jongeren
Alise Vleesenbeek – Stichting Chris en Voorkom
Theo Hettema – Jong Protestant
Angelique van Balen – Jeugd met een Opdracht
Martine Versteeg - MissieNederland
Illustraties:
Medisch vector door pikisuperstar en Mensen door freepik