Polarisatie is nodig, schrijft Alain Verheij in een blog op Lazarus (25 januari 2022). In zijn betoog onderstreept hij het belang van confrontatie, van opkomen voor onrecht en het adresseren van belangrijke onderwerpen. Ook als die leiden tot conflicten. Goede punten. Maar dat alles heeft níets met polarisatie te maken. Polarisatie is het creëren, het toenemen van wij-zij-denken. Polarisatie stopt mensen in hokjes, houdt ze daar vast en voorkomt dat zij in beweging komen.
Allereerst is het voor de openheid wel zo eerlijk dat ik benoem dat ik betrokken was bij de organisatie van het Nationaal Gebed voor vrede en verbinding. Het initiatief waar Verheij een ‘umheimisch gevoel’ bij kreeg. Het streven naar eenheid en naar werkelijke verbinding is iets wat me in beweging blijft brengen. Iets waar ik voor in actie kom, bijvoorbeeld door de organisatie van de jaarlijkse Week van gebed voor eenheid van christenen waar we dit jaar dus een Nationaal Gebed aan koppelden. Die inzet voor eenheid is niet iets goedkoops. Verbinding is meer dan een gezapig modewoord dat Fietje van vtwonen over het nieuwe interieur van het volgende stel met onenigheid uitspreekt. Toch blijkt uit het artikel van Verheij dat de associaties van deze begrippen, nog maar al te vaak tot verwarring leiden. Betekent eenheid de afwezigheid van confrontatie? Betekent het passiviteit? Zeker niet. Je mag het hartgrondig met elkaar oneens zijn. Opkomen voor onrecht is hoogst noodzakelijk. Ook als dit kan leiden tot conflicten. Polarisatie is echter iets anders.
Ik ben meer dan mijn standpunt
Polarisatie heeft als doel om mensen in een hoek te zetten. Letterlijk betekent het: toenemend wij-zij-denken. Op basis van mijn standpunt (en daaruitvolgend gedrag) hoor ik ineens bij een ‘groep’, een van de twee polen. Niet een groep die ik per se zelf uitkies, maar een groep waar de ander mij in plaatst. Dat kan positief uitpakken als iemand mij als onderdeel van ‘zijn groep’ ziet. Wij – jij en ik – zijn woke. Wij – jij en ik – zijn wakker. (Zelfde definitie, maar totaal verschillende groepen.) In dat geval hoor ik erbij en word ik gezien als medestander. Maar het kan ook negatief uitpakken: ik word gerekend tot de ‘naïeve schapen’, ‘de wappies’ of ‘onverantwoordelijken’. In beide groepen staat niemand meer open om (van elkaar) te leren.
Polarisatie ontkent dat er sprake kan zijn van nuance. Dat er kleur is, naast zwart en wit. Dat er (vrijwel altijd) veel meer groepen zijn dan twee. Dat mensen meer zijn dan hun standpunt. Want je behoort niet automatisch tot een groep, als je het (ten dele) met anderen eens bent of wilt opkomen voor hun belangen. Wanneer we er zo naar blijven kijken, wanneer we meegaan in dat wij-zij-denken, is dat een probleem. Het gevolg is namelijk dat mensen zich (terecht) in een hoek gezet voelen. Een plek waar zij misschien helemaal niet willen staan. De vrijheid wordt hen ontnomen om zelf een mening te vormen. Om voor die mening te gaan staan of zelfs in beweging te komen. In de hoek stagneert het proces. In de hoek verdwijnt zelfreflectie, persoonlijke groei. Ook als je er zelf voor hebt gekozen om je te rekenen tot één van de polen. Polarisatie heeft als doel om het jezelf makkelijk te maken. ‘Aan mijn kant hebben we het bij het rechte eind, de ander zit (altijd) fout.’ Dan hoef je geen spanning meer te voelen. Je kunt de ander – met een andere mening – lekker op afstand houden. In het midden heb je echter de spanning te verduren, je moet er doorheen. Zo kun je verder. Polarisatie heeft als doen het conflict te laten blijven bestaan. Je bewegen in het midden, heeft als doel om er doorheen te komen.
Het midden moet niet stil blijven
Daarmee raak ik een volgend aspect van de verwarring rondom polarisatie. Dat er een ‘stille meerderheid’ is, is inderdaad geen zaak om te vieren. Wat mij betreft schrappen we die term direct. Wanneer je jezelf ‘borstkloppend’ tot die groep zou scharen, plaats je jezelf alsnog tegenover anderen. Dat is niet het idee. Als we werkelijk ‘tegen polarisatie’ zijn, is het niet de bedoeling om maar ‘stil te zijn’ en de moeilijke onderwerpen uit de weg te gaan. De depolarisatie-theorie van filosoof Bart Brandsma zegt juist: versterk dat midden. Hoe? Blijf niet hangen in gesprekken over ‘voor’ of ‘tegen’, maar ga in gesprek over de onderliggende thema’s, ga op zoek naar elkaars waarden. Door het midden te versterken, help je mensen om niet ‘stil’ te blijven, maar te spreken. Maar wél op een manier die in-the-end bijdraagt aan vrede en verbinding. Dwars door de nodige confrontaties en conflicten heen.
Christelijk of niet
Enkele van de polarisaties die we in kerkelijk Nederland maar al te goed kennen, zijn die van ‘echte christen versus nep-christen’ of ‘Bijbelgetrouw versus niet-Bijbelgetrouw’. Zelfs in discussies over coronamaatregelen en vaccinaties vervallen we in deze manier van denken. Daarmee doe je de ander letterlijk onrecht aan. Het staat niet alleen eenheid in de weg, maar ook groei en ontwikkeling. Is eenheid niet je motivatie om tegen polarisatie te zijn? Laat het dan de wens zijn om samen vooruit te komen.
Thema: Verdraag de spanning
Door spanning te leren verdragen, brengen we leven in een tijd vol polarisatie. Ontdek op ons thema-overzicht meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten.
Over Jan Willem Janse
Jan Willem Janse is relatiemanager Kerk & Media bij MissieNederland en projectleider van de Week van gebed voor eenheid van christenen.
