Een dominee kreeg van de dienstdoende ouderling een tik op haar billen, bij een ander werden haar borsten betast door de technicus die haar microfoontje vastspeldde. Beiden vertelden hun verhaal via social media in reactie op het onderzoek van het Nederlands Dagblad waaruit blijkt dat 9 op de 10 vrouwelijke voorgangers seksisme ervaart.
86% van de vrouwelijke voorgangers die reageerden op de vragen van ND-redacteur Aliene Boele gaf aan met seksisme te maken hebben. De bovenstaande voorbeelden zijn shockerend. Hoe is het mogelijk dat mensen, zelfs met een officiële positie in de kerk, een dienaar van het Woord aan durven te randen, vlak voordat zij de kansel opgaat? Het spreekt voor zich dat elke handtastelijkheid, elke denigrerende opmerking, elke ongepaste toespeling op kleding of uiterlijk, elk vooroordeel, een vorm van seksisme is waarvoor geen plaats kan en mag zijn in de kerk van Christus. Kun je het je voorstellen dat Petrus handtastelijk werd bij Maria Magdalena? Of Paulus de apostel Junia anders beoordeelde vanwege haar vrouw-zijn? Vanzelfsprekend niet.
Ik ga er vanuit dat de genoemde voorbeelden zo vanzelfsprekend afgewezen worden door zowel progressieve als behoudende christenen, dat ik me nu wil buigen over de vraag of het sluiten van de ambten voor vrouwen ook een vorm van seksisme is. In mijn recente boek Geschapen om te regeren pleit ik met een beroep op de Bijbel vóór vrouwelijke ambtsdragers. Daarmee reageer ik op de Gereformeerde Bond die de ambten niet wil openen voor vrouwen, maar noem hun motieven expliciet niet seksistisch.
Advocaat Hans Bugel legt op twitter uit dat onderscheid maken op basis van geslacht zelf juridisch gezien seksisme is:
[...] Seksisme is discriminatie op grond van geslacht. Dat daarvoor wellicht een rechtvaardigingsgrond bestaat die Bijbels wordt gefundeerd, maakt hooguit juridisch verschil. Dan is het geen verboden onderscheid om zomaar te zeggen.
— @JRBugel (@JRBugel) June 16, 2021
Voor ik verder ga over de motieven, is het goed om dat vast te stellen. Ook als er een rechtvaardiging is, is er sprake van seksisme. De eventuele legitimiteit doet niets af aan het feit dat iemand wordt beperkt vanwege haar geslacht. Die erkenning is belangrijk voor veel vrouwen. Wees daar eerlijk en helder over, samen met de erkenning dat dit uitgangspunt voor verdriet kan zorgen, of een onvervulbare roeping. Onderscheid is in zichzelf niet altijd slecht, maar wordt dat wel als het leed dat het veroorzaakt wordt gebagatelliseerd of ontkend.
De vervolgvraag is dan natuurlijk of de grond van het onderscheid rechtvaardig is, of dat er ook sprake is van seksistische motieven of gevolgen. Kortom, ook met een legitiem beroep op de Bijbel zijn we nog niet klaar.
De eventuele legitimiteit doet niets af aan het feit dat iemand wordt beperkt vanwege haar geslacht. Die erkenning is belangrijk voor veel vrouwen.
Onrechtvaardige motieven voor seksisme zijn bijvoorbeeld dat vrouwen bepaalde capaciteiten zouden missen of mannen kunnen afleiden. Je maakt dan van de identiteit en het wezen van de vrouw het probleem. Als je dan omgekeerd mannen niet ook bepaalde functies ontzegt, suggereer je in de praktijk dat vrouwen inferieur zijn. Er wordt weleens gesteld dat vrouwen beter zorgtaken op zich kunnen nemen. Als dat ertoe leidt dat mannen uitgesloten worden van deze zorgtaken zou je kunnen zeggen dat er sprake is van gelijkwaardigheid. Dan worden beide geslachten op gelijksoortige wijze beperkt, ook al zijn de gebieden verschillend. Maar als mannen wel welkom zijn op plekken waar de vrouw beter geschikt voor zou zijn, en andersom niet, dan klopt er iets niet.
Het behoudende beroep op de Bijbel, waaruit zou blijken dat mannen door God geschapen zijn om te regeren, en vrouwen om vruchtbaar te zijn, is principieel geen onrechtvaardig seksistisch motief. Ik geloof niet dat de Bijbel enige aanleiding geeft tot zo’n scheppingsorde, integendeel, maar dat is een andere discussie. En die discussie kan alleen gevoerd worden als de motieven van de ander eerlijk worden ingeschat, anders gaat de discussie niet over de inhoud, maar over wederzijdse diskwalificaties: 'U bent koppig' of 'U bent wereldgelijkvormig'. Daar is noch de kerk, noch de vrouw mee geholpen.
Het is verleidelijk om behoudende christenen seksistisch te noemen. Maar als je vindt dat de ander een verkeerde interpretatie heeft, betekent dat nog niet dat hij ook een kwaadaardig motief heeft. Juist vanuit christelijk perspectief past waardering voor een gehoorzame houding richting Gods veronderstelde wil. De behoudende christen heeft de taak om zich af te vragen of hij teksten niet biblicistisch of wettisch interpreteert, en de emanciperende christen mag zichzelf de vraag blijven stellen of hij zorgvuldig interpreteert of vanuit postmoderne invloeden. Daar moeten we elkaar ook op kunnen bevragen.
Want interpreteren is mensenwerk. Hoewel de gehoorzame houding bij uitstek christelijk is, kan een seksistisch vooroordeel onze interpretatie de verkeerde kant op sturen. Als je eigenlijk vindt dat vrouwen emotioneler zijn, eenvoudiger kunnen worden misleid, of bepaalde capaciteiten voor diendend leiderschap missen, dan is er wél sprake van seksisme. De Bijbel geeft daarvoor namelijk geen enkele aanleiding. Het is begrijpelijk dat veel christenen vanuit hun opvoeding dit soort vooroordelen ingebakken hebben gekregen, dan is het des te belangrijker om dat te erkennen, en hier rekening mee te houden.
Een gehoorzame houding kan, onbedoeld en onbewust, een dekmantel zijn om seksisme vol te houden: 'God wil het!' is dan eigenlijk 'Ik wil het!'
Seksisme kan ook een onbedoeld gevolg zijn van een rechtvaardig motief
Seksisme kan ook een onbedoeld gevolg zijn van een rechtvaardig motief. Doordat alleen mannen ambtsdrager zijn gaan sommigen neerkijken op vrouwen. In een sportieve auto de weg op gaan is bijvoorbeeld rechtvaardig en legitiem, maar voor je het weet laat je je verleiden om niet alleen alle verkeerswetten te negeren, maar ga je ook neerkijken op de andere automobilisten. Denk ook aan het onbewust hoger achten van (veronderstelde) mannelijke functies dan vrouwelijke. Verpleegkundigen en pedagogen worden dan weggezet als ‘billenwassers’ en ‘kinderjuffies’. Juist als je (wat mij betrecht onterecht) vanuit de Bijbel gelooft dat man en vrouw verschillende opdrachten hebben, is het extra belangrijk om hier oog voor te hebben. Kan het zo zijn dat er meer seksisme voorkomt in behoudende kringen? Ik kan me niet voorstellen dat klassiek-denkende theologen de tik op de billen of een denigrerende opmerking rechtvaardig vinden. Ook niet als ze te maken hebben met een vrouwelijke dominee. Dus ook als je overtuigd bent van de rechtvaardigheid van je standpunt is het van groot belang om het seksisme dat daar onbedoeld bij kan komen te bestrijden. Een defensieve houding past daar totaal niet bij. Ook niet als je vindt dat sommige ervaringen niet kloppen en daarom bestreden moeten worden.
In het huidige gesprek rond de plaats van vrouwen in de kerk lopen verschillende zaken door elkaar. Behoudende mannen moeten oppassen dat ze niet in cluster-defensiviteit terugvallen, waarbij zij niet alleen de vrouwelijke dominee afwijzen, maar ook alle vormen van dedain, aanranding, en andere vormen van seksisme bagatelliseren. Daarnaast moet ook het gesprek rondom de Bijbelse houdbaarheid van hun standpunt serieus gevoerd worden, en de vraag worden gesteld of er wel sprake kan zijn van gelijkwaardigheid als mannen wel een eigen plaats hebben, en vrouwen niet.
Over de auteur van dit artikel
Robert Plomp is auteur van het boek Geschapen om te regeren. Dit artikel verscheen eerder op zijn weblog Vrome praatjes.
Verschil van inzicht
Naar aanleiding van dit aritkel, sprak Robert Plomp tijdens het lunchevent over seksisme in de kerk van netwerk Gelijkwaardig leiderschap. Zijn bijdrage verscheen in het Nederlands Dagblad. Laura Dijkhuizen schreef een tegenreactie waarin zij de stelling inneemt dat de klassieke ambtsvisie in zichzelf wél seksistisch is.
